Nguyễn Cảnh Bình: 🇯🇵 Nghệ thuật của sự cân bằng: thỏa hiệp và những nét tinh tế trong việc bố trí nhân sự và nội các dưới thời Takaichi – Asō.

 🇯🇵 Nghệ thuật của sự cân bằng: thỏa hiệp và những nét tinh tế trong việc bố trí nhân sự và nội các dưới thời Takaichi – Asō.

“Nếu không hiểu được những quy tắc tinh tế và ngầm định trong chính trị Nhật Bản, ta sẽ chẳng bao giờ thấy được những dòng chảy ngầm thật sự quyết định vận mệnh của Tokyo.”

I. Bí mật lâu đời trong nền chính trị Nhật

Bề ngoài, Nhật Bản trông như một nền dân chủ ổn định – một quốc gia mà Đảng Dân chủ Tự do (LDP) nắm quyền gần như suốt 8 thập kỷ kể từ sau Thế chiến II. Nhưng ẩn sâu bên trong, chính trị Nhật không hề đơn giản là chuyện “một đảng thống trị”.

Thực chất, LDP gồm nhiều đảng nhỏ tồn tại bên trong một đảng lớn, một đế chế của các phe phái (factions) – nơi mỗi phe là một tiểu quốc, có lãnh chúa, có ngân khố, có mạng lưới trung thành riêng, có tuyên ngôn và thủ lĩnh riêng..

Đó chính là nguyên tắc nền tảng của quyền lực Nhật Bản hiện đại: "Giữ thăng bằng bằng thỏa hiệp, duy trì ổn định bằng phân quyền trong cùng một đảng.”

Nếu không hiểu điều đó, ta sẽ không bao giờ lí giải được vì sao Tokyo có thể thay Thủ tướng liên tục mà không hề mất ổn định, và vì sao ngay cả trong một đảng duy nhất, người ta vẫn phải ‘đàm phán quyền lực’ tinh tế giống như trong một quốc hội thu nhỏ.

II. Khoảnh khắc mới trong lịch sử: sự trỗi dậy của Takaichi

Tháng Mười năm 2025, Nhật Bản chứng kiến một cột mốc chưa từng có: Sanae Takaichi – người phụ nữ đầu tiên trong lịch sử hiện đại – trở thành Chủ tịch LDP và chuẩn bị bước vào Phủ Thủ tướng.

Với người dân Nhật, đó là biểu tượng của đổi mới, của nữ quyền, của một Nhật Bản đang mở cửa với thời đại. Nhưng với giới chính trị, họ hiểu rằng phía sau bước ngoặt lịch sử ấy là bàn tay của một người – Tarō Asō, một bố già hậu trường, 1 King Maker như chúng ta vẫn thường gọi. 

Asō – tháng 9/2025 vừa tròn 85 tuổi, người từng làm Thủ tướng, từng giữ Bộ Tài chính suốt gần một thập kỷ – là chiến binh già lão luyện của nền chính trị LDP, Người nắm trong tay mạng lưới phe Shikōkai và mối quan hệ đan xen khắp các tầng quyền lực. Vừa có tiền (nhà giàu, tạo dựng tài sản tốt, có thói quen ăn uống sang trọng, xuất thân của gia đình giàu có dòng dõi kết hợp với sự khôn ngoan cả về tài chính và chính trị, Aso là con sói già của LDP Nhật Bản, (khá giống một nhân vật, một chính trị gia lão luyện ở Việt Nam mà có lẽ nhiều người biết)

Khi Takaichi thắng cử, số phiếu bầu cho bà ở vòng hai vọt lên đáng ngạc nhiên, ngay cả người trong cuộc cũng bất ngờ, nhưng những tay chơi sành sỏi ở chính trường nói nhỏ với nhau: "Đó là chiến thắng của cả hai. Một người lên mặt trời, một người giữ mặt trăng.” Lên mặt trời đó là Takaichi. Người giữ mặt trăng đó là Aso!

III. Nghệ thuật thoả hiệp nội các Nhật Bản 10/2025: bài học về quyền lực mềm trong đảng LDP.

Sau chiến thắng của bà Takaichi, việc đầu tiên không phải là ăn mừng – mà là xếp người - xếp "người nhà" vào nội các, và cả vào cơ cấu tổ chức vận hành của đảng LDP (kiểu như sắp xếp các ghế bộ trưởng, và cả sắp xếp các ghế trưởng ban chiến lược, trưởng ban tổ chức, chánh văn phòng TW đảng, trưởng ban tài chính.. vậy) 

Chính phủ Nhật không được hình thành bởi một người, mà bởi một chuỗi thỏa hiệp giữa các phe. Vì thế, trong những cuộc họp kín ở Nagata-chō, Asō bắt đầu vẽ bản đồ quyền lực:

- Bộ Tài chính – “trái tim ngân khố” – phải là người của ông, để giữ kỷ luật chi tiêu.

- Tổng thư ký Đảng – “người điều hành bộ máy” – cũng phải do phe thân Asō nắm, để kiểm soát quỹ vận động.

- Bộ Quốc phòng và Chính sách – nhường cho phe bảo thủ của Abe, giữ hình ảnh mạnh mẽ với cử tri.

- Một vài gương mặt trẻ – như Shinjiro Koizumi (Thái tử Đảng) – được đưa vào nội các để thổi luồng gió mới.

Và Takaichi đồng ý tất cả. Tất cả mọi người đều chiến thắng, đấy là nguyên tắc của bà. Bà biết, một chính phủ chỉ tồn tại khi tất cả phe cùng có phần trong nó. Chính phủ Nhật vì thế không phải là “chính phủ của người thắng cuộc”, mà là chính phủ của những người đồng ý cùng ngồi lại và chia sẻ trách nhiệm, có lẽ chia sẻ cả quyền lợi..

Đó là nguyên tắc căn bản của mô hình chính trị Nhật: "Cai trị không phải bằng quyền lực tuyệt đối, mà bằng sự đồng thuận được dệt bằng kỷ luật và tín nhiệm.”

IV. Tarō Asō – người cầm lái trong bóng tối

Nếu Takaichi là khuôn mặt trước ống kính, thì Asō là bàn tay sau rèm. Ông không cần ngồi vào ghế Thủ tướng nữa – ông cần sự cân bằng. Khi Takaichi muốn tăng chi tiêu để kích thích kinh tế, Asō nhắc: "Một đồng tiền in ra là một lời hứa với thế hệ sau.” Takaichi cũng quá hiểu, nên mời Aso vào chiếc ghế Phó chủ tịch đảng LDP. Và chỉ riêng việc ông nhận lời ngồi vào ghế phó chủ tịch đảng, thì ai cũng hiểu rằng bà Takaichi giành phiếu là nhờ ai..

Khi phe trẻ muốn thử chính sách mới, ông cười khẽ: "Chính trị là trò chơi của thời gian – không phải tốc độ.”

Ông để mọi người tranh luận, đôi khi im lặng rất lâu – đủ để người khác tự hiểu điều ông nghĩ. Chính trong sự im lặng đó, quyền lực thật sự của Asō hiện ra: không ồn ào, không mệnh lệnh, mà là sự công nhận tự nhiên của tất cả các phe rằng ông là người giữ nhịp.

V. Một chính phủ được xây bằng thỏa hiệp, không phải đối đầu hay tranh giành.

Nội các Takaichi không phải là một chính phủ thống nhất theo kiểu phương Tây, mà là một mạng lưới đa tâm quyền lực: (i) Mỗi bộ trưởng là đại diện cho một phe, (ii) mỗi quyết định lớn đều được thương lượng trước khi công bố, (iii) và mỗi chính sách đều phản ánh một điểm cân bằng giữa rủi ro và lợi ích.

Nhìn từ ngoài, người ta có thể cho rằng đó là “chậm chạp”. Nhưng thật ra, đó chính là sự ổn định bền vững nhất mà một nền chính trị có thể đạt được –

bởi vì mọi quyết định lớn đều đi qua quá trình “đồng thuận hoá quyền lực” (consensus politics), không ai bị bỏ lại.

Đó là bí quyết để LDP tồn tại suốt gần 70 năm: Không phải vì họ mạnh nhất, mà vì họ biết chia sẻ quyền lực trong chính nội bộ của mình.

VI. Hình mẫu cho thế giới hiện đại

Ngày nay, khi nhiều quốc gia đang loay hoay giữa đa đảng rối loạn và độc đảng độc đoán, mô hình Nhật Bản – “một đảng, nhiều phe, nhiều thỏa hiệp” – trở thành một hình mẫu hiếm hoi của sự cân bằng hiện đại.

Ở đó, chính phủ không được xây bằng chiến thắng, mà bằng sự chấp nhận.

Mỗi lãnh đạo mới không phải là người xoá đi quá khứ, mà là người tái cấu trúc nó để tiếp tục sống.

Takaichi hiểu điều đó. Bà không phải người phá vỡ trật tự cũ, mà là người học cách đi trong nó mà vẫn tạo dấu ấn riêng. Asō, với kinh nghiệm và tài năng thỏa hiệp, trở thành người bảo vệ cho cả hệ thống, đảm bảo rằng “dòng máu chính trị Nhật” vẫn chảy đều qua từng thế hệ.

VII. Kết: Nghệ thuật của sự cân bằng

Có lẽ, chính trị Nhật Bản không hấp dẫn bằng những màn hùng biện rực lửa hay những cải cách ồn ào. Nhưng trong sự yên ả của Nagata-chō, giữa những cuộc họp đầy nghi thức, ẩn chứa một nghệ thuật lãnh đạo mà thế giới hiếm nơi nào hiểu được:

Nghệ thuật giữ cân bằng giữa quyền lực và sự đồng thuận. Nếu ở Việt Nam, đó là sự cân bằng giữa các miền, và cụ thể hơn là giữa các tỉnh. Không chỉ vậy còn là sự cân bằng giữa các nhóm quân đội, công an, và các lực lượng khác.. Thì ở Nhật cũng hệt như vậy.

Chính phủ mới của Nhật Bản sẽ là nơi mà Takaichi – biểu tượng của thời đại mới – đứng ở phía trước, và "Bố Già" Asō – tượng đài của truyền thống – vẫn lặng lẽ đứng phía sau, cùng nhau vận hành một hệ thống tưởng chừng cũ kỹ, nhưng lại vẫn đang trình diễn cho thế giới bài học về sự tinh tế của quyền lực hiện đại.

Nguyễn Cảnh Bình 

5/10/2025

Ảnh: Nội các Abe, bà Takaichi đứng giữa ông Abe và Aso...