NHỮNG LỀ LỐI PHƯƠNG NAM ĐÃ MẤT
Sau sự kiện thằng cháu tôi sáng tác ra câu chuyện bị bắt cóc gây rúng động dư luận. Tôi phiền lòng và suy nghĩ miết dù có thể ngoài kia người ta đã quên nó đi. Tiếp đó lại tới chuyện cô gái bên Nhã Nam mất tích mấy ngày; rồi con bé con bên phía quận 9 cũ bỏ đi mất khiến cha mẹ đau lòng tá hỏa, ngày trở về con bé vui vẻ bình thường. Phải nhìn nhận đó là sự phóng túng mất dạy, ích kỷ và thiếu tôn trong ngay cả người nhà của chúng chứ khoan bàn tới xã hội ngoài kia.
Tôi đọc sách, sách miền Nam trước năm 1975, của nhiều tác giả từ Bình Nguyên Lộc, Nguyễn Chánh Sắt, Lê Văn Trương.....đến cụ Hồ Biểu Chánh đều có một chi tiết, chi tiết rất nhỏ nhưng so với xã hội ngày nay đó là một việc lớn lao. Đi thưa về trình, làm gì cũng sợ cha mẹ trông ngóng, lo lắng. Người trẻ ngày nay cho việc đi dọc về ngang đó là tự do. Ông bà nào bắt bẻ chuyện đi thưa về trình sẽ bị coi là khó khăn, cổ lỗ xỉ. Mẹ chồng nhắc chuyện dâu con đi đâu cũng không nói một tiếng, chừng nào về cũng không báo để biết mà chừa cơm sẽ được lên mạng xã hội ngồi hoặc vô mấy group ghét mẹ chồng làm đề tài.
Sự dễ dãi lên ngôi, lề lối dần mất hết.
Hội nhập và văn hóa mở tràn vào khiến văn hóa bản địa phải gồng mình hứng đỡ. Lỗi của định hướng giáo dục không cần bàn cãi thêm. Ở đây, tôi muốn nói tới giáo dục gia đình.
Một gia đình miền Nam thì giáo dục đầu tiên là thưa hỏi, khoanh tay, cúi đầu và tiếng dạ. Khác với miền Bắc khi gặp người lớn sẽ nói "con chào bác. con chào chú, con chào ông bà" thì miền Nam là "Dạ con thưa chú", "dạ con thưa cha/mẹ con đi học". Chữ thưa ở miền Nam trong ngữ cảnh này ngoài là lời chào xã giao, lời thông báo và sự kính trọng người đối diện. Từ bao giờ những người trẻ miền Nam tự lược bớt sự tôn trọng đó? Từ bao giờ tụi nhỏ nghĩ rằng chữ “thưa” quê mùa hơn chữ “chào”. Như vậy khi muốn xóa bỏ một văn hóa đẹp, người ta chỉ cần lên đồng hàng loạt rằng nó quê, nó lỗi thời là xong.
Phải chăng từ khi cha mẹ coi đó cũng chỉ là tiếng nói, cũng chỉ là một câu xã giao, coi đó là chuyện làm khó dễ trẻ con, coi đó là thiếu cởi mở. Rồi một ngày những lề lối đó không còn khi con trẻ chỏ mỏ hay rống họng lên cãi tay đôi với cha mẹ, khi những cái tát vung vào đấng sinh thành, khi những đòi hỏi trở nên quá quắt lúc đó sợ rằng người ta vẫn không nhận ra tất cả bắt nguồn từ những lần cha mẹ chậc lưỡi bỏ qua. Con không tôn trọng cha mẹ thì làm sao cháu tôn trọng ông bà. Gia đình trên dưới rối loạn thì làm sao có nhân tố tốt cho xã hội?
Giáo dưỡng từ những điều nhỏ nhất. Giáo dục gia đình là nền móng cho giáo dục xã hội.
Hình như lâu lắm rồi tôi không còn thấy những người đàn ông trụ cột gia đình đốt nhang bàn thờ ông bà vào buổi sáng và đứa con cháu nhỏ trong nhà sẽ đốt nhang vào buổi chiều tối tưởng nhớ ông bà. Một việc thường lệ trong nếp sống người miền Nam xưa. Tôi đi về những miền quê, có nhiều gia đình thậm chí không có bàn thờ ông bà với lý do nhà chính(nhà thờ) có thờ rồi; hoặc dĩ là thằng út ăn của nhiều hơn thì nó thờ. Những đứa trẻ sanh ra và lớn lên trong một gia đình không thờ ông bà, không nề nếp, chỉ biết của cải tài sản sẽ như thế nào? Khác hoàn toàn với những năm 2000 đổ về trước, người nào lập gia thất ra riêng có ăn của hay không trong nhà đều có bàn thờ ông bà.
Có mấy mươi năm đâu mà cái thứ văn hóa người trọng người, ăn nói đàng hoàng, trình thưa dậm dạ, phụng thờ tổ tiên nhớ ơn hiền thánh dần trở thành chuyện quý hiếm đến vậy.
Thời đi học, tôi đọc những tác phẩm miền Bắc thời kháng Pháp, kháng Mỹ tôi uất giận cái nghịch cảnh do chế độ tạo ra cho người dân và xã hội.
Qua 30 tuổi, tôi đọc lại những tác phẩm của các tác giả miền Nam. Và tảng đá trong lòng tôi vỡ ra. Tôi đi qua một thời kỳ hầm hinh của tư duy thật sự. Dưới ngòi bút của những tác giả phương Nam văn chương khác biệt hẳn. Những lễ giáo, những nhân văn, những tình người, những hi vọng, những nhân quả đáo đầu chung hữu báo......sự tha thứ bỏ qua cho nhau ở cuối đoạn đường. Dĩ nhiên, văn học miền Bắc cũng nhóm Tự Lực Văn Đoàn nhưng tác phẩm và tác giả miền Nam hình như có phần nhỉnh hơn. Tôi nhận ra văn chương không chỉ để phê phán và chiến đấu, nó còn là giáo dục, là thầy thuốc của trí óc, là gìn giữ nhân tâm, bảo vệ văn hóa, thức tỉnh con người.
Đáng buồn thay là hiện nay rất khó để tìm đọc tác phẩm của các nhà văn nổi tiếng trước 1975 ở miền Nam.
Sẽ có người nói đừng phân biệt văn hóa Nam - Bắc. Nhưng họ quên mất rằng giữ gìn văn hóa địa phương mới có thể giữ được tính đa dạng văn hóa của một quốc gia. Và chính những điều đó mới khiến người ta lưu luyến quê hương, thương yêu đất nước. Quê hương đã không lưu luyến yêu thương thì nói yêu nước cũng chỉ là lời bỉ bôi đĩ miệng mà thôi.
Mong rằng sau này sẽ được nghe nhiều em nhỏ nói tiếng miền Nam thưa ba mẹ mỗi khi đi học về thay vì chào. "Có phải đồng vai phải lứa đâu mà chào" là câu mà tôi đã nói với con gái khi nó chào tôi đi học.
- Nguyễn Thùy Dương -
