FB. Anh Cường: LÒNG TỰ HÀO – TỰ HÀO DÂN TỘC – CẦN HIỂU NHƯ THẾ NÀO?

Lời mở đầu của FB. Anh Cường: Tiếng Việt đang bị méo mó, bởi những cẩu thả, hời hợt, sai chồng sai có tính hệ thống, từ đó có rất nhiều từ ngữ bị lạm dụng không đúng với khái niệm nguyên bản.

Chưa kể là sự “vắng bóng” của môn Triết học trong chương trình giáo dục phổ thông. Hệ quả là một thế hệ thiếu tư duy độc lập, thiếu tính phản biện.

Xin giới thiệu 2 bài viết, 2 góc nhìn, với cùng một chủ đề là khái niệm của từ TỰ HÀO, ngắn gọn, dễ hiểu và rất sâu sắc.

Với những người không thường đọc sách thì sẽ là rất dài. Nhưng tin đi, bạn sẽ rút được gì đó từ những bài viết hay ho này, như vừa đọc xong cuốn sách dày vậy.

Cảm ơn tác giả Nguyên Tống và Manh Hai Hoang đã thường xuyên có những chia sẻ bổ ích, cùng những trăn trở thời cuộc.

————

LÒNG TỰ HÀO – TỰ HÀO DÂN TỘC – CẦN HIỂU NHƯ THẾ NÀO?

- Hoàng Mạnh Hải -

Theo phân tích của Trung tâm nghiên cứu dư luận/Trường đại học Chicago, Mỹ, báo cáo năm 1998 về Lòng tự hào dân tộc (National Pride: A Cross-national Analysis - Tom W. Smith and Lars Jarkko - National Opinion Research Center/ University of Chicago), được thực hiện với 23 nước, thì kết quả có nhiều điều rất đáng suy nghĩ. Người ta đo lường trên từng khía cạnh rồi phân tích, so sánh, lý giải chứ không chỉ gán lòng tự hào một cách tự do. Báo cáo dài khoảng 50 trang, tôi muốn nêu vài ý liên quan cho các bạn tham khảo. Đó là việc người ta thăm dò và xếp hạng hai phần:

- Lòng tự hào dân tộc có được qua những thành tựu của đất nước;

- Lòng tự hào có được một cách chung chung.

“Thành tựu của đất nước” ở đây cụ thể là thành tựu của 10 lĩnh vực sau:

1. Cách hoạt động của nền dân chủ khiến cho người dân thấy tự hào,

2. Mức độ ảnh hưởng về chính trị của nước mình trên thế giới,

3. Thành tựu kinh tế Quốc gia,

4. Hệ thống an sinh xã hội của đất nước khiến người dân lấy làm tự hào,

5. Thành tựu về khoa học và công nghệ,

6. Thành tựu trong thể thao,

7. Thành tựu trong nghệ thuật và văn học,

8. Sức mạnh quân sự lớn của đất nước,

9. Bề dày lịch sử của Quốc gia,

10. Giá trị có được từ việc đối xử công bằng và bình đẳng với tất cả mọi tầng lớp xã hội.

"Lòng tự hào chung chung"

Đó là những đánh giá mang tính chủ quan hơn, có liên quan đến những nguyện vọng quốc gia và những đặc điểm cá nhân. Niềm tự hào này có sự suy giảm theo thế hệ trong thời gian sau thế chiến thứ hai. Gần đây có sự phục hồi một phần ở một số quốc gia. Tự hào dân tộc nói chung thấp hơn ở các dân tộc thiểu số trong nước. Có trường hợp đó là kiều bào, dân nhập cư, có trường hợp đó là do bị phân biệt đối xử, bất bình đẳng mà họ phải chịu ở đất nước của họ (Người da đen ở Mỹ).

Đọc kết quả xếp hạng hai phần đó, ta thấy có những điểm khá thú vị. Chẳng hạn Ireland đứng đầu bảng “Tự hào vì thành tựu” nhưng đứng thứ 9 trong bảng “Tự hào chung chung”. Giải thích điều này rất dễ. Thế giới coi trọng giải Nobel như thế nào chắc các bạn đã biết. Trong đó, giải Nobel văn chương là rất được đề cao, chắc các bạn cũng đã biết. Các nhà văn nhà thơ Ireland đạt đến 4 giải Nobel văn chương là William Butler Yeats, George Bernard Shaw, Samuel Beckett, Seamus Heaney. Trong bốn vị này, chỉ riêng cái tên George Bernard Shaw thôi cũng đủ gây ngưỡng mộ trên toàn thế giới. Giới văn chương đánh giá ông đứng ở vị trí thứ hai chỉ sau Shakespeare. Đó là nói về văn chương, nếu kể hết tất cả các ngành khoa học khác thì đất nước nhỏ bé Ireland có tổng cộng đến 11 người đoạt giải Nobel. Không tự hào sao được!

Một điểm thú vị khác là nước Mỹ, đứng thứ hai cả về “Tự hào vì những thành tựu” lẫn “Tự hào chung chung”. Nước Mỹ có đóng góp lớn nhất thế giới, có quân đội mạnh nhất thế giới, đồng thời cũng là nước đề cao các quyền bình đẳng khi công khai mở cửa tiếp nhận tất cả các loại kiều dân, từ di cư kinh tế đến tị nạn chính trị từ khắp nơi trên thế giới. Giải thích lòng tự hào của dân Mỹ hai vị trí này không có gì là quá khó.

Vị trí của những nước Đông Âu, nước Ý có nền dân chủ thiếu ổn định, nước Đức với gánh nặng tội lỗi chiến tranh… đều có thể giải thích được một cách hợp lý.

Xem lại một chút về định nghĩa, “Lòng tự hào” (Pride) là dạng cảm xúc hiện lên khi ta hoặc một người gắn liền với bản thân ta đạt được một thành tựu nào đó khiến thế giới phải khâm phục. Cảm xúc đó không tốt không xấu, nhưng nếu thiếu khả năng tự nhận thức (thiếu EQ), thì nó có thể gây ảnh hưởng làm sai lệch tính cách, khiến cho chúng ta không thể nhìn nhận đúng người khác và thế giới.

Lòng tự hào dân tộc (National Pride) có liên quan đến Lòng yêu nước (Patriotism). Đề tài này dài dòng và khó nói cho cặn kẽ. Nhưng tôi cũng muốn nêu ra vài ý để ai cảm thấy hứng thú thì theo. Các triết gia không mấy ưa khái niệm tự hào dân tộc này. Voltaire châm biếm: “It is lamentable, that to be a good patriot one must become the enemy of the rest of mankind” (Đáng tiếc là nếu muốn làm một người yêu nước loại xịn, hắn phải trở thành kẻ thù của toàn bộ những người còn lại trên thế giới). Schopenhauer thì nói: “The cheapest sort of pride is national pride; for if a man is proud of his own nation, it argues that he has no qualities of his own of which a person can be proud” (Tự hào dân tộc là thứ rẻ tiền nhất, vì khi một người thấy tự hào với dân tộc mình, điều đó nói lên rằng hắn chẳng có phẩm chất gì riêng đáng để tự hào).

Ý kiến của tôi là phải biết tự hào với những cái đáng tự hào. Tuyệt đối không nên tự hào với cái mình không có, càng không nên tự hào với những điều chẳng đáng tự hào. Đây không chỉ là một chủ đề khó nói mà thực sự còn là khó nuốt cho trôi nữa.

Chẳng hạn nói rằng người VN có đặc điểm là cần cù và thông minh. Có chắc như thế không? Thật sự thì chúng ta làm việc không cần mẫn siêng năng bằng người nước ngoài đâu. Thông minh lại càng kém hơn. Chúng ta không có phát minh gì đáng kể, không có giải Nobel, không đứng đầu trong nghiên cứu của một ngành khoa học nào. Nếu thấy một người Việt sử dụng máy vi tính giỏi, dùng các hàm trong excel để tính toán nhanh và chính xác mà khen là người mình thông minh, thì những người nước ngoài đã chế tạo ra chiếc máy vi tính và viết phần mềm excel cho cả thế giới sử dụng nên được gọi là gì?

Chúng ta không chỉ tự hào với cái mình không có, mà còn tự hào luôn với cả những điều xét ra chẳng đáng tự hào. Ví dụ: Tiếng Việt còn non trẻ nên cấu trúc ngữ pháp của câu chưa chặt, gây khó hiểu cho người học. Lẽ ra phải biết đó là điều thiếu sót để cố gắng học hỏi và điều chỉnh cho chặt chẽ, thì chúng ta lại lấy làm tự hào với câu "Phong ba bão táp không bằng ngữ pháp VN". Thật kỳ lạ. Có gì hay ho trong chuyện ngữ pháp thiếu chặt chẽ này chứ? Thực tế, theo những người nước ngoài nói giỏi tiếng Việt mà tôi biết, thì hầu hết đều cho rằng học tiếng Việt dễ hơn rất nhiều so với các thứ tiếng khác mà họ đã học qua.

Trong một gia đình mà ông bố rất tự hào vì mình là người Nghệ An, bà mẹ thì tự hào vì mình là gốc Huế, đứa con gái thì tự hào mình sinh ra ở Sài Gòn, anh người yêu của nó thì rất tự hào là người Đà Nẵng… thì có ý nghĩa gì không?

Với não trạng tự hào vô lối như thế, ta dễ trượt dài thêm trong chỗ vô minh rồi biến thành kiêu ngạo. Kiêu ngạo thông thường là khi có một điều gì đó hơn người; Kiêu ngạo kỳ quặc là khi thấy tự hào trong một lĩnh vực mà rõ ràng mình thua kém người ta. Não trạng lạ lùng ấy làm hại bản thân và xã hội. Rất đáng lo. Nó như nhà bị mối mọt, có nguy cơ vỡ ra từng mảnh mà khi nhận ra thì không trở tay kịp nữa. Nền sụp, tường vỡ, cột nứt, mái bung. Xã hội thì còn nguy hiểm hơn: Nền sụp như niềm tin sụp đổ. Tường vỡ như hư hại môi trường. Cột nứt là kinh tế lao dốc. Mái bung là văn hóa thoái trào.

Cần xem lại mọi thứ một cách nhẹ nhàng, và chỉ tự hào với những gì ta thực sự hơn người mà thôi… 

—————

TỰ HÀO TỰ THÂN VÀ TỰ HÀO KÝ SINH*

- Nguyên Tống -

Hồi nhỏ, con trai mình rất hay nói “con tự hào về bố”. Mình phải rất nghiêm khắc và kiên trì giải thích cho con không được có suy nghĩ ấy. Con có thể kính trọng bố, ngưỡng mộ bố, hay thậm chí là hãnh diện về bố, nhưng con không thể tự hào về bố. Con không thể TỰ hào về cái không phải do con TỰ tạo ra. Con chỉ có thể tự hào về bản thân, khi con đạt được như bố mà thôi.

Ngược lại, bố có thể tự hào về con nếu sau này con trưởng thành và làm được những điều có ích cho bản thân, cho xã hội. Bởi vì bố là người tạo ra con, nuôi nấng và dạy dỗ, giáo dục con trở thành người như vậy. Và bố cũng sẽ phải xấu hổ nếu con là người có hại cho xã hội. Chứ con đâu có tạo ra bố hay làm gì để bố thành người làm con kính trọng hay ngưỡng mộ đâu mà con có quyền tự hào về bố?! Chỉ có bố hoặc ông bà nội mới có quyền tự hào về bố thôi.

Con trai hiểu ra. Và còn hiểu được một điều còn rộng lớn hơn nữa. Đó là tất cả những kẻ đang bấu víu vào sự thành công của người khác để tự hào thì đều là những kẻ thấp kém và thất bại trong xã hội mà thôi.

Chẳng hạn như cái đám khi nghe đội tuyển Việt Nam thắng một trận đá bóng, chúng liền lập tức hô vang “Tự hào quá Việt Nam ơi”, rồi rủ nhau ra đường “đi bão”. Hay khi nghe tin Vietnamairlines bay vào dịch “giải cứu” công dân, chúng cũng lại “Tự hào quá Việt Nam ơi”… Rồi niềm tự hào đó còn nhanh chóng quá khích chuyển thành Ngạo nghễ… như thể chính chúng đã tạo ra chiến tích ấy vậy.

Trong khi chỉ có các cầu thủ và cha mẹ họ, huấn luyện viên… hay lãnh đạo và cán bộ CNV của Vietnamairlines mới được quyền tự hào về hành động hay chiến thắng của mình mà thôi. Không ai được phép “ăn ké” cái niềm tự hào mà họ đã nỗ lực không ngừng nghỉ mới đạt được đó cả. Tất cả những kẻ kia không đổ một giọt mồ hôi nào cho chiến thắng đó, cũng không thể tự mình làm nên chiến thắng đó nếu vào sân đá thật. Thì chúng có gì để tự hào đây?!

Cũng như vậy, chúng ta có tham gia gì trong chiến thắng Điện Biên Phủ hay “giải phóng MN” không mà cứ tự hào ngạo nghễ thế? Chúng ta chỉ được phép tỏ lòng kính trọng hay ngưỡng mộ những người lính dũng cảm, những ông tướng đã chỉ huy tài tình để giành chiến thắng thôi. Như đối các cầu thủ hay HLV đội bóng vậy.

Sau khi đã dạy con trưởng thành với những triết lý sống “rạch ròi, sòng phẳng” kiểu như trên, gần đây mình mới tình cờ biết một triết gia người Đức cùng thời với Mác cũng đã nói tương tự như mình, thậm chí còn “nặng lời” hơn ở tầm quốc gia, dân tộc: “Loại tự hào rẻ mạt nhất là niềm tự hào dân tộc. Bởi lẽ nếu một người chỉ biết tự hào về quốc gia của mình, điều đó cho thấy rằng anh ta không có phẩm chất nào của riêng mình để có thể tự hào; nếu không thì anh ta đã không phải cậy nhờ tới những thứ mà anh ta chia sẻ với hàng triệu đồng bào của mình. Trái lại, một kẻ được phú cho những phẩm chất cá nhân quan trọng sẽ luôn tự hào về bản thân. Anh ta cũng sẽ luôn luôn nhìn rõ những thiếu sót của quốc gia, vì những sai lầm của nó sẽ liên tục hiện ra trước mắt anh ta. Nhưng những thằng ngu khốn khổ khác không có gì để mà tự hào thì sẽ đều chấp nhận những sai lầm đó vì niềm tự hào về quốc gia mà chúng thuộc về. Chúng sẵn sàng và vui vẻ bảo vệ mọi lỗi lầm và sự điên rồ của nó (quốc gia đó) đến tận chân răng; không phải bởi tình yêu đích thực (với quốc gia đó), mà để khoả lấp đi sự kém cỏi của chính mình“.

Mình thì chỉ dạy con suy luận từ những việc nhỏ và chính cậu đã đúc kết ra điều lớn hơn: một kẻ tự hào về cha mình, tức là kẻ đó chưa bằng cha mình và không có gì để tự hào về bản thân cả. Thế rồi, nếu chẳng may cha nó không có cái để cho nó tự hào thì nó sẽ phải tìm một ai đó trong dòng họ, có họ với nó để tự hào, thành tự hào về dòng dõi, dòng tộc. Rồi nếu trong họ nhà nó chẳng có ai để tự hào thì nó sẽ phải tìm đến những người cùng quê, đồng hương để tự hào về cái địa phương quê nó. Rồi khi cái quê hương của nó chẳng có gì đáng tự hào so với các tỉnh khác thì nó vơ cả Tổ quốc vào để tự hào. Tự hào vì nó là người Việt Nam. 

Đó là cái điểm tựa cuối cùng để nó bám vào. Chẳng lẽ lại tự hào vì là người châu Á da vàng giống người Nhật, người Hàn? Rồi không được nữa thì tự hào là công dân trái đất như người Mỹ? Có lẽ cũng vì thế mà triết gia người Đức mới gọi đó là “niềm tự hào rẻ rúng nhất” chăng?! Tự hào về người cha ruột của riêng mình đã là sự rẻ rúng bản thân rồi. Thì còn gì rẻ mạt hơn khi phải lấy “cha chung” của cả trăm triệu người ra để bấu víu vào mà tự hào?!

Như vậy, nếu cứ còn “nhập nhèm” khái niệm Tự hào và cứ tiếp tục giáo dục cái kiểu tự hào ngạo nghễ này, thì đất nước Việt Nam sẽ không bao giờ vươn lên được. Cả Lãnh đạo, cả người dân cần phải biết tự hào về những gì BẢN THÂN MÌNH đã làm cho đất nước này, cho dân tộc này. Chứ đừng ngồi đó mà TỰ HÀO về quá khứ hay Tự hào về tiền nhân, tự hào về những gì người đi trước hoặc người khác không phải là mình đã làm. Quá khứ hay tiền nhân hay những người làm được những việc đáng tự hào đó không phải là của các bạn, không phải là của Lãnh đạo hay bất cứ kẻ nào không tham gia vào những thành công ấy. 

Giống như mình đã dạy con mình, không được phép tự hào về bố, mà phải cố gắng phấn đấu để mà tự hào về chính bản thân mình. Đó mới là tự hào đích thực và chính đáng, đồng thời cũng không làm cha mẹ hay tiền nhân phải hổ thẹn mà ngược lại, được tự hào vì đã tạo ra hậu duệ như vậy. Hãy dẹp ngay cái niềm tự hào “ăn ké, ăn chực” và vay mượn kia đi thì mới khá được. Đừng tự biến mình thành kẻ thất bại và vô dụng, chỉ biết ăn mày quá khứ hoặc ký sinh vào “tự hào” của người khác để làm niềm vui của mình, để ảo tưởng và che đậy khiếm khuyết của bản thân.

*Tựa do người chia sẻ mạn phép tạm đặt tên.