Hành tinh Titanic: Phân tích thủy điện

Trong bài viết "động trời" về thủy điện ruồi cóc vừa qua, Hành tinh Titanic nhận được nhiều ý kiến và chia sẻ. Tới hơn 16 ngàn 500 tương tác hỷ nộ ái ố, và đến hơn 1.500 comment. Có một số ý kiến đáng lưu ý, mang tinh thần góp ý, chúng tôi sẽ trả lời ở đây thành một bài riêng. Cũng có một số ý kiến "mất dạy", "không đủ tự trọng", đa phần là không chịu đọc kỹ bài viết - một bài viết rất dài và đòi hỏi văn hóa đọc cẩn trọng, thì chúng tôi block thẳng tay và sẽ còn lọc lại để block tiếp. Giờ này bận quá vì cảnh báo mưa lũ, nên chưa làm được đó thôi. Hãy đợi đấy. Trong khi block những thành phần khiếm nhã, chúng tôi không xóa một comment nào cả đâu. Cứ để đó cho bàn dân thiên hạ đọc chơi. Mỗi lần có cơn mưa bão lớn nào xảy ra, thì nhiều lớp rác rến và cặn bã đều ùa vào trang, khiến team Hành tinh Titanic rất mệt vì lọc member khi nói thẳng các vấn đề. Chúng tôi không thích có nhiều member và like đâu, các bạn ạ. Cực chẳng đã mới phải làm vì cộng đồng thôi. Và cứ phân tích ngược ý thích của đám đông một chút là ăn gạch đá đến no nê, dù mình nói sự thật không kiêng nể chút nào. Sự thật nó đắng lắm, đặc biệt là đối với người dám nói ra. Hy vọng các bạn hiểu cho chúng tôi.

Sau đây, chúng tôi sẽ lần lượt trả lời một số điểm còn gây nghi ngờ từ bạn đọc trong bài viết trước. Chúng tôi cố gắng viết thêm để minh bạch vấn đề, và cũng để đáp lại một số chỉ trích tàn khốc của một số bạn đọc khiếm nhã. Trong đợt mưa lũ này, việc xả lũ đã khiến Phú Yên tan nát và nhiều người chết quá tội nghiệp, nên chúng tôi buộc lòng phải đưa ra một số phân tích, gợi ý và lời khuyên để cộng đồng hiểu rõ nguy cơ của mình - vì đó là một trong những chức năng cảnh báo khủng hoảng của Hành tinh Titanic. Bài này dài đấy, vì có đủ luận chứng, nên các bạn chịu khó đọc kỹ trước khi chụp mũ và phản biện. Nếu chúng tôi thấy bạn không đọc kỹ mà đã vội vàng phản biện thì sẽ block chặn - không nhiều lời:

1. Chúng tôi không hề vơ đũa cả nắm về vai trò của thủy điện trong việc cung cấp năng lượng sạch, cũng như cắt lũ. Hãy đọc kỹ bài viết. Chúng tôi chỉ đặc biệt phân tích các điểm bất ổn của những thủy điện hạng ruồi và cóc được quy hoạch thiếu tầm nhìn tại địa hình miền Trung Việt Nam.

2. Muốn biết một thủy điện có khả năng tích nước và cắt lũ như thế nào, xin vui lòng du lịch qua Trung Quốc, đến thăm các thủy điện khổng lồ ở đây, như đập Tam Hiệp, đập Đan Giang Khẩu, đập Tiểu Loan... Hoặc đơn giản là đến thủy điện Hòa Bình - Sơn La ngoài miền Bắc Việt Nam chẳng hạn. Khả năng tích nước là điểm quan trọng nhất của thủy điện nếu muốn cắt lũ và bảo vệ an toàn cho vùng hạ lưu. Nó chính là thứ đòi hỏi tầm nhìn, khả năng nghiên cứu và quy hoạch, trình độ tổng công trình sư.

Đơn giản thôi nha. Bạn lấy lượng nước của một cái gáo đổ vào cái ly, rồi cũng lấy nước từ cái gáo đó đổ vào cái chậu lớn. Thế rồi sau khi làm xong, nước ở cái ly tràn ra ngoài nhiều hơn, hay cái chậu bị tràn? 

Dĩ nhiên là cái ly rồi. Cho dù cái chậu có một nửa lượng nước trong đó rồi, mà đổ thêm thì cũng chẳng sao cả. Nước ở cái gáo chính là lượng mưa đỉnh lịch sử, có cộng thêm tầm nhìn về mưa xối xả tăng lên khi biến đổi khí hậu xảy ra. Cái chậu chính là thủy điện Hòa Bình. Cái ly chính là các thủy điện ruồi và cóc.

Chúng tôi lấy hình ảnh bình dân vậy cho các bạn dễ hiểu. Cho dù các thủy điện lớn như Hòa Bình (dung tích 9,45 tỷ m³, khả năng cắt lũ 5,6 tỷ m³), Sơn La (dung tích 9,26 tỷ m³ tỷ m³, khả năng cắt lũ 4 tỷ m³), có xả bớt một phần nước, thì khả năng chứa thêm dòng lũ do các đợt mưa xối xả vẫn còn rất nhiều so với tổng vũ lượng của mỗi đợt mưa cực đoan từ 3-5 ngày như hiện tại. Các nhà điều hành đập khổng lồ có sức chứa nước lớn, nên có đủ khoảng trống để làm việc đó một cách thoải mái mà không sợ hao hụt lượng nước trữ trong hồ. Họ cũng có thể xả lũ về hạ du với lưu lượng nhỏ hơn trong lúc thông tin dự báo về mưa quá sát ngày, hoặc ngay cả khi đợt mưa đang diễn ra và có chiều hướng gia tăng cường suất. Họ cũng có thời gian thông báo tình hình xả lũ (trong trường hợp cần thiết) cho người dân hạ lưu nhiều hơn.

Hệ thống hồ chứa trên sông Đà (Sơn La + Hòa Bình) tạo thành một "túi đựng lũ" khổng lồ với tổng dung tích phòng lũ lên tới gần 10 tỷ m³, đảm bảo an toàn cho vùng hạ du trước những trận lũ lịch sử. Và đoạn sông Đà đi từ Vân Nam (Trung Quốc) sang các tỉnh Điện Biên - Lai Châu - Hòa Bình của Việt Nam rất dài, trước khi hợp lưu với Sông Hồng đổ vào đồng bằng Bắc Bộ có thủ đô Hà Nội nằm ở đó. Đoạn nước sông Đà chảy qua Việt Nam có chiều dài khoảng 527 km, trong đó, khoảng cách đường nước chảy từ thủy điện Sơn La đến ranh Hà Nội - Phú Thọ (sau khi hợp lưu với Sông Hồng là khoảng 277 km), còn khoảng cách đường nước chảy từ đập Sơn La về đến đập Hòa Bình là khoảng 199 km. Vì vậy, nếu đập Sơn La xả lũ trong trường hợp khẩn cấp, thì dòng lũ sẽ cần vài ngày để tác động đến mực nước tại đập Hòa Bình (tùy lưu lượng xả). Sau đó, nếu đập Hòa Bình xả tiếp, thì lượng nước lũ lớn sẽ cần thêm từ nửa ngày đến 1 ngày mới chạm đến cầu Long Biên được.

Tổng công trình sư tại công trường của thủy điện Hòa Bình là ông Pavel Timofeevich Bogachenko. Ông là người chỉ huy trực tiếp hàng nghìn chuyên gia Liên Xô trên công trường, người đã ra lệnh "chặn dòng sông Đà" lịch sử và cũng là người kết nghĩa anh em với ông Vũ Mão (Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thời đó). Còn Tổng công trình sư thiết kế là ông Nikolai Aleksandrovich Malyshev - Viện trưởng Viện Thiết kế Thủy công (Hydroproject) của Liên Xô. Ông này chính là người khẳng định có thể xây đập trên nền cát cuội của sông Đà - điều mà các chuyên gia phương Tây trước đó cho là không thể.

Người chịu trách nhiệm về mặt kỹ thuật và chỉ đạo của dự án đập Sơn La là ông Thái Phụng Nê (Anh hùng Lao động, Nguyên Bộ trưởng Bộ Năng lượng Việt Nam vào thời đó). Đơn vị Thiết kế công trình này chính là Công ty Cổ phần Tư vấn Xây dựng Điện 1 (PECC1) - các kỹ sư Việt Nam đã tự thiết kế phương án đập bê tông trọng lực (RCC).

Điều đó cho thấy tầm nhìn dài hạn và lợi ích cộng đồng của hai đập lớn nhất Việt Nam cách đây gần 50 năm khi giới chính phủ đề ra chính sách xây dựng để khai thác thủy điện và chống lũ (lũ sông Đà rất dữ dội trong lịch sử miền Bắc). Sau khi xây dựng hai đập lớn này xong, tình hình lũ sông Đà không còn gây hại nghiêm trọng như trước nữa. 

Trước đây, sông Đà đóng góp khoảng 50-55% lượng nước lũ cho sông Hồng tại Hà Nội. Đây là dòng sông hung dữ nhất, gây ra các trận vỡ đê lịch sử (như năm 1971). Sau khi có Hòa Bình & Sơn La: Hai "túi nước" khổng lồ này (dung tích cắt lũ gần 10 tỷ m³) đã "bóp nghẹt" dòng lũ từ thượng nguồn sông Đà. Từ năm 1994 (khi xong Hòa Bình) đến nay, Hà Nội chưa bao giờ bị vỡ đê do nước sông Đà lên quá cao. Các trận lũ lịch sử trên sông Đà đã bị giữ lại hoàn toàn trong hai hồ chứa.

Nhưng vẫn có "lỗ hổng" từ các dòng sông khác (Sông Thao và Sông Lô) do hệ thống sông Hồng xuyên qua Hà Nội được tạo thành từ 3 nhánh lớn:

◾ Sông Đà: Đã được kiểm soát tuyệt đối (Sơn La + Hòa Bình).

◾ Sông Lô: Được kiểm soát một phần bởi thủy điện Tuyên Quang và Thác Bà (nhưng dung tích phòng lũ nhỏ hơn nhiều so với sông Đà).

◾ Sông Thao (Sông Hồng nhánh chính): Hầu như chưa có đập cắt lũ lớn nào. Khi mưa lớn đổ vào lưu vực sông Thao và sông Lô (như bão Yagi), nước lũ vẫn ồ ạt đổ về Hà Nội mà thủy điện Hòa Bình/Sơn La "bó tay" không can thiệp được (vì nằm khác dòng). Trong siêu bão Yagi 2024 (đã có Sơn La + Hòa Bình): Dù mưa rất lớn, lưu lượng về hồ cực khủng, nhưng nhờ 2 hồ này cắt lũ, mực nước tại Hà Nội chỉ lên xấp xỉ 11,30m (dưới mức Báo động 3 một chút).

Hành tinh Titanic cũng đã phân tích về nguy cơ này nơi thủy điện Thác Bà của nhánh sông Lô trong bài phân tích rất dài NHÌN LẠI SIÊU BÃO 🌀YAGI VÀ TẦM NHÌN CHUẨN BỊ CHO KỶ NGUYÊN ĐỘT BIẾN KHÍ HẬU được đăng trên kênh Patreon của chúng tôi. Bài được đặt dưới chế độ miễn phí dành cho cộng đồng. Các bạn lên mà xem nhé. Nếu thủy điện này bị vỡ, thì một phần Phú Thọ sẽ bị san bằng, nhưng đoạn đường nước chảy đến Hà Nội vẫn còn rất xa.

Đó cũng là lý do vì sao Trung Quốc có tầm nhìn thế kỷ và luôn quy hoạch các công trình thủy điện ở dạng khổng lồ. Chúng tôi không tán thành điều đó, vì chúng gây hại cho môi trường lân bang như Lào, Cambodia và đồng bằng Sông Cửu Long của Việt Nam. Nhưng đứng dưới khía cạnh dân tộc tính, thì khi làm thủy điện sẽ cần phải có tầm nhìn rất xa và biết tính toán cho lợi ích chung, vì khi đó, cộng đồng xã hội đều nhận được điều tốt, chứ không chỉ tiền rót vào túi riêng của ai đó qua các dự án thiển cận.

Quay trở lại các thủy điện ruồi và cóc ở miền Trung, chúng ta có thể thấy điều khác hẳn. Ví dụ như cái thủy điện Sông Ba Hạ ở thượng lưu Tuy Hòa (Phú Yên) chẳng hạn. Con đập nằm cách ranh phía Tây của thành phố dân cư Tuy Hòa chỉ khoảng 50 km đường nước chảy mà thôi. Nước mà xả ra thì sẽ đổ rất nhanh về khu dân cư đông đúc. Dung tích hồ chứa Ba Hạ chỉ khoảng 349,7 triệu m³. Thủy điện Sông Ba Hạ được thiết kế là hồ chứa chạy dòng (run-of-river) kết hợp điều tiết ngày/tuần, với mục tiêu chính là phát điện, không phải là hồ chuyên dụng để cắt lũ. Tổng dung tích của Hồ chứa Ba Hạ (0,35 tỷ m³) chỉ bằng khoảng 3-4% so với Thủy điện Hòa Bình (9,45 tỷ m³). Vì vậy, nó giống như một "chiếc ca nhỏ" hứng nước từ một "vòi nước lớn" (sông Ba), đầy là tràn ngay lập tức khi có mưa cực đoan trên diện rộng.

Do đó, khi lũ lớn về, hồ nhanh chóng đầy và bắt buộc phải xả tràn để đảm bảo an toàn cho đập, dẫn đến việc không thể cắt giảm lũ hiệu quả cho hạ du (như TP. Tuy Hòa).

Tương tự, các bạn có thể nghiên cứu dung tích, khả năng cắt lũ, cách thiết kế, đường nước thoát từ bờ đập đến vùng đông dân cư của các vùng khác tại miền Trung Việt Nam, bao gồm Khánh Hòa, Bình Định, Quảng Ngãi, Quảng Nam, Huế, Quảng Trị...

3. Có bạn còn dám nghi ngờ khả năng cắt lũ của đập thủy điện, tuyên bố là đập thủy điện làm ra đâu có khả năng cắt lũ, nên khi mưa thì phải xả. Mưa và nước đổ đến đâu thì xả lũ đến đó. Vì vậy, cho dù có đập hay không có đập cũng chẳng ảnh hưởng gì. Và do đó, suy ra là không được đổ lỗi cho cái đập Ba Hạ. Đúng là bạn ấy chưa từng tham quan đập Hòa Bình và Sơn La rồi, phải không ạ? Chịu khó đi nhiều và tìm hiểu nhiều thì sẽ hiểu, chứ không người ta chê mình là "ếch ngồi đáy giếng" đó. Không thì hỏi dân miền Bắc xem coi họ nói thế nào về thủy điện Hòa Bình và Sơn La?

4. Với đoạn đường nước chảy ngắn từ bờ xả đập đến khu dân cư, cộng với lượng nước gom khi xả, và mỗi lần xả còn lên đến cả chục nghìn mét khối nước thế kia, thì chuyện lũ quét và ngập lớn ở miền xuôi miền Trung là điều chắc chắn rồi, có gì đâu mà phải thắc mắc?

Ngoài ra, chúng tôi chú ý về thông báo lượng nước về hồ Ba Hạ hôm qua có lúc lên đến từ 15.000 đến 20.000 mét khối mỗi giây, và hồ phải xả tương đương với lượng nước về hồ, tức là cái hồ này không hề có chức năng điều tiết lũ và cắt lũ, cũng như chịu nổi một lượng mưa cực đoan do biến đổi khí hậu gây ra tại vùng thượng du đổ xuống mặt hồ. Tầm nhìn và quy hoạch các thủy điện hạng ruồi và cóc ở miền Trung chỉ có bao nhiêu đó thôi, không hơn được.

5. Nhiều bạn cho là chúng tôi dùng AI để viết bài. OK. Cứ cho là vậy đi, thì tại sao các bạn không dùng AI để bắt lỗi ngược lại, moi ra những điều không đúng trong nội dung bài? Chúng tôi bảo đảm các bạn hay con AI của các bạn sẽ không bao giờ làm được đâu, vì đó là sự thật. AI nào cũng sẽ dựa trên tư liệu có thật để soạn bài cả, chứ đâu dám bịa ra như ai đó cứ nói càn?

6. Chúng tôi viết về các thủy điện miền Trung có kèm theo điều kiện lưu giữ và bảo tồn rừng phòng hộ - rừng nguyên sinh có từ hàng nghìn năm trước vì công dụng của chúng trong điều tiết nguồn nước và thậm chí giảm lưu lượng lũ về (mà thực ra các thủy điện ruồi và cóc cũng không có được).

Trong bài, chúng tôi cũng có viết rất rõ là cho dù có dỡ bỏ các thủy điện ruồi và cóc hiện nay, cũng không thể làm giảm thảm họa lũ về, vì rừng đã bị cạo trọc và thay thế bằng rừng công nghiệp rồi.

Chúng tôi nói về lòng tham là như vậy đó. Nhiều bạn cố ý phớt lờ yếu tố quan trọng này khi chỉ trích bài viết của Hành tinh Titanic. Đó là thói tiểu xảo và vô lương tâm.

Dưới đây là các nghiên cứu cho thấy chức năng của rừng mưa nhiệt đới trong việc chống lũ và thấm hút lượng mưa lớn như một miếng bọt biển. Chúng tôi chỉ có thể đưa link gốc tư liệu bằng tiếng Anh về nghiên cứu của người ta. Phần còn lại các bạn tự đọc và tìm hiểu lấy nha. Đã dám đòi hỏi thì các bạn phải dám bỏ giờ mà đọc và phản biện trên tinh thần xây dựng.

- Nghiên cứu: "Global evidence that deforestation amplifies flood risk and severity in the developing world" (Bằng chứng toàn cầu cho thấy phá rừng làm tăng nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của lũ lụt ở các nước đang phát triển). Tác giả: Bradshaw, C. J. A., et al. (Tập san Khoa học Global Change Biology, 2007). Kết luận chính: Dựa trên dữ liệu từ 56 quốc gia đang phát triển, nghiên cứu chỉ ra rằng diện tích rừng giảm 10% sẽ dẫn đến tần suất lũ lụt tăng từ 4% đến 28% và tổng thời gian ngập lụt tăng 4-8%. Link: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1365-2486.2007.01446.x

- Rừng không chỉ cản nước bằng lá, mà quan trọng hơn là bộ rễ giúp đất tơi xốp để ngấm nước xuống ngầm thay vì chảy tràn trên bề mặt. Nghiên cứu: "The effect of afforestation on water infiltration in the tropics" (Tác động của trồng rừng đối với sự thấm nước ở vùng nhiệt đới). Tác giả: Ilstedt, U., et al. (Tập san Khoa học Forest Ecology and Management, 2007). Kết luận chính: Đất dưới tán rừng tự nhiên có khả năng thấm nước cao hơn gấp nhiều lần so với đất nông nghiệp hoặc đất đồi trọc. Hệ thống rễ cây tạo ra các "macropores" (lỗ hổng lớn) giúp nước mưa đi sâu vào lòng đất nhanh chóng, giảm dòng chảy bề mặt (nguyên nhân gây lũ quét). Link: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0378112707004665

- Rừng nhiệt đới hoạt động như một cái ô khổng lồ, đa tầng tán, giữ lại một lượng nước đáng kể ngay trên lá và thân cây trước khi nó chạm đất. Nghiên cứu "Hydrology of Moist Tropical Forests and Effects of Conversion: A State of Knowledge Review" (Thủy văn rừng nhiệt đới ẩm và tác động của việc chuyển đổi). Tác giả: L.A. Bruijnzeel (UNESCO International Hydrology Programme). Kết luận chính: Tán rừng nhiệt đới rậm rạp có thể giữ lại (interception) từ 10% đến 35% tổng lượng mưa hàng năm. Lượng nước này sẽ bốc hơi trở lại khí quyển chứ không chảy xuống sông suối gây lũ. Link: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000097405

Xin mời các bạn đọc nha, các "tiến sĩ", và đừng hỏi học hàm học vị của chúng tôi nữa. Người có học thực sự thì không cần trưng bằng cấp ra đâu ạ.

7. Nhiều bạn nói vì Hành tinh Titanic viết trên mạng xã hội, nên họ không tin. OK, vậy các bạn đó chuyển qua kênh phân tích chuyên sâu trên Patreon của chúng tôi nhé. Ở đó có các bài phân tích rất đáng đồng tiền bát gạo, có dẫn chứng khoa học hẳn hòi. Sợ là các bạn lười đọc thôi, chỉ thích các bài và video ngắn như trên tiktok và youtube.

Trên Patreon có rất nhiều bài được đặt dưới chế độ miễn phí dành cho cộng đồng. Các bạn chỉ cần đăng ký tài khoản như đăng ký facebook, tiktok, zalo, twitter, instagram... mà xem thôi, sau khi follow (JOIN FOR FREE) kênh của chúng tôi. Chúng tôi cũng có một số bài viết phân tích về chu kỳ luân chuyển của nước, thủy điện và nạn phá rừng dựa trên nghiên cứu khoa học nghiêm túc và có chứng cứ tham khảo rõ ràng, như là:

NHỮNG DÒNG SÔNG Ở TRÊN TRỜI: NẠN PHÁ RỪNG ĐANG TÁC ĐỘNG ĐẾN CHU TRÌNH LUÂN CHUYỂN CỦA NƯỚC NHƯ THẾ NÀO?

BẦU KHÍ QUYỂN ĐANG TRỞ NÊN "KHÁT" HƠN KHIẾN NẠN HẠN HÁN TRẦM TRỌNG HƠN

THẾ GIỚI ĐANG CHỨNG KIẾN CUỘC CHIẾN TRANH ĐẦU TIÊN BÙNG NỔ DO ĐIỀU KIỆN KHÍ HẬU CỰC ĐOAN?

CUỘC KHỦNG HOẢNG KHÍ HẬU ĐANG TÀN PHÁ CHU TRÌNH LUÂN CHUYỂN CỦA NƯỚC TRÊN HÀNH TINH TRÁI ĐẤT

THỦY ĐIỆN SẼ KHÔNG GIẢI QUYẾT ĐƯỢC KHỦNG HOẢNG KHÍ HẬU, NHƯNG CÁC CON ĐẬP MỚI XÂY DỰNG CÓ THỂ DẪN ĐẾN CUỘC CHIẾN TRANH GIÀNH NGUỒN NƯỚC

SÔNG MEKONG VÀ CƠN KHÁT CỦA TRUNG QUỐC

NHÌN LẠI SIÊU BÃO 🌀YAGI VÀ TẦM NHÌN CHUẨN BỊ CHO KỶ NGUYÊN ĐỘT BIẾN KHÍ HẬU

Ai muốn tìm hiểu kỹ thì chịu khó qua đó mà đọc nha.

8. Có bạn còn cố moi các trận lũ lịch sử năm 1993 ra để làm ví dụ. 

Thứ nhất, vào năm 1993 đã có phá rừng rồi. 1976 – 1990 là giai đoạn khốc liệt nhất của nạn phá rừng, chảy máu rừng, do nhu cầu phát triển kinh tế của Việt Nam sau chiến tranh. Người ta khai thác gỗ để tái thiết đất nước, đốt rừng làm nương rẫy để giải quyết nạn đói, và thành lập các "Vùng kinh tế mới". Trong giai đoạn 1943-1995, Việt Nam ghi nhận tỷ lệ che phủ rừng giảm từ 43% xuống còn chỉ 27,2%. Đây chính là thời điểm chúng ta mất đi phần lớn diện tích rừng tự nhiên (rừng già) ở các vùng đầu nguồn. 

Hãy đọc kỹ các báo cáo chi tiết về diện tích rừng Việt Nam dưới đây:

https://vietnam.opendevelopmentmekong.net/vi/topics/forest-and-forestry/

https://www.cifor-icraf.org/publications/pdf_files/Books/BDeJong0601.pdf

Từ năm 1990, Việt Nam cấm đóng cửa rừng tự nhiên và đẩy mạnh trồng rừng. Độ che phủ tăng lên (đạt ~42% vào năm 2020). Rừng tăng lên chủ yếu là rừng trồng (keo, bạch đàn, cao su). Loại rừng này có khả năng giữ nước, cắt lũ rất kém so với rừng tự nhiên đã mất trước đó. Ngoài ra, rừng tự nhiên vẫn tiếp tục bị xâm lấn để làm thủy điện và dự án kinh tế. Người Việt Nam đã mất 30 năm (1960-1990) để phá đi những cánh rừng già ngàn năm tuổi, và đang dùng 30 năm nay để trồng lại những cánh rừng non chỉ có giá trị lấy gỗ chứ không giữ được nước.

Thứ hai, trận lũ lụt lịch sử năm 1993 tại Phú Yên là một trong những thảm họa thiên tai lớn nhất trong ký ức của người dân miền Trung, thường được dùng làm "mốc chuẩn" để so sánh các đợt lũ lớn sau này. Nguyên nhân: Do sự kết hợp của nhiều hình thái thời tiết cực đoan. Bão số 10 và số 11 đổ bộ kết hợp với không khí lạnh tăng cường mạnh, gây mưa lớn diện rộng và kéo dài trên lưu vực sông Ba. Nước ngâm hạ du nhiều ngày trời do triều cường dâng cao cản đường thoát lũ ra biển. Riêng đợt bão số 10 và mưa lũ kèm theo đã khiến khoảng 71 người chết và 59 người mất tích tại Phú Yên (theo số liệu tổng hợp các đợt thiên tai năm 1993). Nhiều nhân chứng kể lại rằng nước lũ dâng lên nhanh đến mức người dân không kịp trở tay, phải leo lên nóc nhà chờ cứu hộ. Xác gia súc và tài sản trôi ra biển qua cửa sông Đà Diễn tạo thành những mảng lớn.

Trận lũ này đã thiết lập các kỷ lục mực nước trên hệ thống sông Ba (sông Đà Rằng), trở thành thước đo cho các báo động lũ cấp cao nhất:

- Tại trạm Củng Sơn (thượng lưu): Đỉnh lũ lịch sử đạt 39,90m.

- Tại trạm Phú Lâm (hạ lưu, TP. Tuy Hòa): Đỉnh lũ lịch sử đạt 5,21m.

Trong khi đó, mực nước trạm Củng Sơn vào lúc 17:00 ngày hôm qua (19/11) là 40,82 mét, cao hơn đỉnh lũ lịch sử năm 1993 gần 1 mét nước. Mực nước tại trạm Phú Lâm, sông Đà Rằng, là 5,1 mét, chỉ thua đỉnh lịch sử 0,1 mét. Các thông số này ở đâu ra, thì tự các bạn tìm hiểu lấy nha. Nguồn tiếng Việt đầy trên mạng internet.

Vậy khi đối chiếu, thì chúng ta thấy rằng sau hơn 30 năm, tình hình lũ vẫn không ổn thỏa, dù có cái thủy điện ở trên thượng nguồn. Thậm chí, mực nước sông còn phá đỉnh lịch sử nữa cơ. Vấn đề nằm ở đâu, ngoài các cánh rừng bị cạo trọc?

Trong khi đó, ông Bộ trưởng Công thương Trần Tuấn Anh thì luôn khẳng định rằng 'Nhờ các hồ đập điều tiết lũ, không thì ngập trắng toàn hạ du'. Mời các bạn đọc tại: 

https://tuoitre.vn/bo-truong-cong-thuong-nho-cac-ho-dap-dieu-tiet-lu-khong-thi-ngap-trang-toan-ha-du-20201102144217126.htm

Thậm chí, ngay cả VIỆN KHOA HỌC THỦY LỢI VIỆT NAM cũng có bài đăng về "Thủy điện miền Trung: Lợi bất cập hại đã rõ!". Xin mời đọc:

https://vawr.org.vn/thuy-dien-mien-trung-loi-bat-cap-hai-da-ro

Còn nhiều bài báo nữa về nhận xét của giới phóng viên và lãnh đạo Việt Nam dành cho thủy điện miền Trung cơ mà, ví dụ như:

https://tuoitre.vn/he-luy-dang-lo-tu-thuy-dien-nho-20201110082005383.htm

https://www.tinnhanhchungkhoan.vn/buc-tranh-kinh-doanh-trai-chieu-cua-nhom-thuy-dien-nhiet-dien-post373807.html

https://vov.vn/chinh-tri/dai-bieu-quoc-hoi-dau-tu-thuy-dien-vua-va-nho-la-loi-bat-cap-hai-post1170487.vov

https://diendandoanhnghiep.vn/tham-hoa-cua-thuy-dien-coc-xay-dung-o-mien-trung-10109104.html

https://evn.com.vn/d6/news/Ly-do-thuy-dien-mien-Trung-khong-the-chong-lu-triet-de-6-12-21050.aspx

https://www.qdnd.vn/xa-hoi/chinh-sach/phat-trien-thuy-dien-mien-trung-mat-nhieu-hon-duoc-456874

Vậy thì bài viết của Hành tinh Titanic sai ở đâu vậy? Có bạn còn nhận xét rất hài hước "Add này có vẻ phản động quá. Các bộ trưởng, ông nghị, sách giáo khoa, báo chí Việt Nam nói rất nhiều về lợi ích thủy điện thì không nghe mà đi nghe bọn Mỹ, bọn Tây." Úi chà, lại cái thói chụp mũ mà một ngày nào đó, bạn ấy sẽ lãnh hậu quả lớn cho điều đó.

9. Khác với các "siêu dự án" như Hòa Bình, Sơn La (do Nhà nước/EVN nắm chi phối để đảm bảo an ninh năng lượng), đại đa số hàng trăm thủy điện vừa và nhỏ tại miền Trung hiện nay đều thuộc sở hữu của TƯ NHÂN (Doanh nghiệp tư nhân hoặc Công ty Cổ phần). Đây là kết quả của chính sách "Xã hội hóa đầu tư nguồn điện" từ những năm 2000. Dưới đây là danh sách các "ông chủ" thực sự đứng sau các thủy điện này và hưởng lợi nhuận từ chúng:

◾ Tập đoàn Hà Đô (Mã CK: HDG). Sở hữu: Thủy điện Sông Tranh 4 (Quảng Nam), Thủy điện Đăk Mi 2 (Quảng Nam), Thủy điện Za Hưng. Sở hữu: Thủy điện Sông Tranh 4 (Quảng Nam), Thủy điện Đăk Mi 2 (Quảng Nam), Thủy điện Za Hưng. Thông tin và doanh thu thì các bạn tự xem ở đây nha:

https://hado.com.vn/du-an-thuy-dien

https://thoibaotaichinhvietnam.vn/thuy-dien-khoi-sac-ha-do-bao-lai-rong-quy-iii-gap-hon-2-lan-cung-ky-186319.html

◾ Công ty Cổ phần Đạt Phương (Mã CK: DPG). Sở hữu: Thủy điện Sông Bung 6 (Quảng Nam), Thủy điện Sơn Trà 1A, 1B, 1C (Quảng Ngãi). Thông tin và doanh thu thì các bạn tự xem ở đây nha:

https://datphuong.com.vn/

https://nhipsongkinhdoanh.vn/bat-dong-san--thuy-dien-gap-kho--dat-phuong-van-bao-lai-tang-manh-11345.htm

◾ Công ty Cổ phần Tập đoàn Trường Thành Việt Nam (Mã CK: TTA). Sở hữu: Thủy điện Krông H’năng (64MW - Giáp ranh Phú Yên và Đắk Lắk). Thông tin và doanh thu thì các bạn tự xem ở đây nha:

https://ttvngroup.vn/

https://www.dnse.com.vn/senses/tin-tuc/nang-luong-va-bds-truong-thanh-tai-san-hang-nghin-ty-bi-neu-ten-cham-dong-bhxh-35144724

◾ Thủy điện Rào Trăng 3 (Thừa Thiên Huế). Chủ sở hữu: Công ty TNHH Thủy điện Rào Trăng 3. Đây là thủy điện tư nhân gây ra thảm họa sạt lở năm 2020 khiến nhiều công nhân và đoàn cứu hộ tử nạn. Các bạn có thể đọc:

https://tienphong.vn/ai-la-chu-dau-tu-thuy-dien-rao-trang-3-noi-co-nhieu-nguoi-mat-tich-post1282225.tpo

◾ Thủy điện Hố Hô (Hà Tĩnh - Quảng Bình). Chủ sở hữu: Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Điện Miền Bắc 1 (NEDI 1). Tuy tên nghe giống nhà nước nhưng đây là doanh nghiệp đã cổ phần hóa mà tư nhân nắm tỷ lệ lớn. Thủy điện này từng gây tranh cãi lớn vì xả lũ bất ngờ vào ban đêm năm 2016 làm ngập lụt huyện Hương Khê. Các bạn có thể đọc:

https://baochinhphu.vn/bo-cong-thuong-cong-bo-cac-sai-pham-tai-thuy-dien-ho-ho-102211569.htm

◾ Công ty Cổ phần Cơ điện lạnh (REE). Sở hữu/Góp vốn: Là "cá mập" đứng sau đầu tư vào hàng loạt thủy điện miền Trung như Thủy điện Vĩnh Sơn - Sông Hinh (Bình Định/Phú Yên), Thủy điện Sông Ba Hạ (REE là cổ đông lớn). Thông tin và doanh thu thì các bạn tự xem ở đây nha:

https://www.reecorp.com/ve-ree/gioi-thieu/

https://tapchicongthuong.vn/thuy-dien-but-pha--co-dien-lanh--ree---thang-lon--nua-dau-nam-164415.htm

Thêm một chút thông tin về thủy điện Sông Ba Hạ: Đây là thủy điện thuộc sở hữu và quản lý của Công ty Cổ phần Thủy điện Sông Ba Hạ (SBH), một doanh nghiệp đã cổ phần hóa, niêm yết trên sàn chứng khoán (mã SBH trên sàn UPCoM), nhưng cổ đông nhà nước vẫn nắm quyền chi phối tuyệt đối. Cổ đông Nhà nước (Nắm quyền kiểm soát ~62%). 

- Tổng Công ty Phát điện 2 (EVNGENCO2): Sở hữu khoảng 61.78% vốn điều lệ. Đây là công ty con của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). 

- Tổng Công ty Điện lực miền Nam (EVNSPC): Là một cổ đông lớn khác liên quan đến ngành điện. 

- Công ty TNHH Năng lượng REE (REE Energy): Là cổ đông tổ chức tư nhân lớn, thường đầu tư vào các dự án hạ tầng điện nước.

Trong Quý 3/2025, công ty báo lãi ròng tăng vọt 51% nhờ thủy văn thuận lợi. Số tiền lãi này sẽ được phân phối lại cho các cổ đông trên trong các kỳ trả cổ tức. Bạn có thể kiểm chứng các thông tin này qua các báo cáo tài chính công khai và bản cáo bạch của công ty: 

https://finance.vietstock.vn/SBH-ctcp-thuy-dien-song-ba-ha.htm

https://cafef.vn/du-lieu/upcom/SBH-cong-ty-co-phan-thuy-dien-song-ba-ha.chn

https://evngenco2.vn/

Chúng tôi thấy kê khai lợi nhuận trước thuế năm 2024 của Công ty cổ phần Thủy điện Sông Ba Hạ (UpCOM), mã SBH là 330.42 tỷ đồng Việt Nam so với tổng doanh thu 861,06 tỷ. Số tiền này có đáng với thiệt hại sau đợt xả lũ này xuống hạ lưu và thành phổ Tuy Hòa hay không? Chúng tôi nghĩ nên để các bạn địa phương tự thống kê thiệt hại người và tài sản. Nhưng có vẻ đây là một trong những thủy điện mang lại lợi nhuận cao cho các cổ đông. Hèn chi trong bài đăng trước có nhiều bạn vào cắn chúng tôi quá thể.

10. Có bạn nói Khánh Hòa không có thủy điện, Nha Trang không có thủy điện mà vẫn ngập nặng. Dạ, xin thưa là:

- Lý do thứ nhất vẫn phải quay lại tình trạng rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ bị phá từ lâu rồi để trồng rừng công nghiệp, độc canh. Mấy thứ đó đâu có ngăn được lũ?

- Thứ hai: chúng tôi tìm hiều thì vẫn có thủy điện, đập nước và hồ chứa ở thượng nguồn Khánh Hòa cơ mà. Ví dụ như: Thủy điện Ea Krông Rou (Ninh Tây, Ninh Hòa) - Công suất 28 MW, có hồ chứa trên núi cao, đường ống áp lực dẫn nước dài; Thủy điện Sông Giang 2 (Khánh Trung, Khánh Vĩnh) - Công suất 37 MW, ngay ở phía trên Nha Trang đó; Thủy điện Sông Giang 1 (Khánh Trung, Khánh Vĩnh) - Công suất 12 MW, ở phía trên Sông Giang 2; Thủy điện Sông Chò 2 (Khánh Hiệp, Khánh Vĩnh) - Công suất 7 MW, cũng ở phía trên Nha Trang.

- Chưa kể bây giờ sáp nhập Ninh Thuận với Khánh Hòa, thì ở phía trên Ninh Thuận cũng có nhiều thủy điện cỡ lớn cơ mà. Ví dụ như: Đa Nhim (công suất 160 MW), Sông Pha (công suất 7,5 MW), Sông Ông (công suất 8,1 MW), Mỹ Sơn (nhỏ quá, không rõ công suất), Thượng Sông Ông 1 (nhỏ quá, không rõ công suất), Bác Ái (dự án đang triển khai).

11. Có bạn nói ở Krông Bông, phía bên kia dãy núi Chư Yang Sin cũng ngập, mà có thủy điện nào đâu??? À, cả 2/3 Đắk Lắk và Buôn Ma Thuột đều ngập trong trận mưa xuyên thấu vừa qua, nhưng may không có thủy điện, nên lũ về là lũ tự nhiên, không bị sốc như lũ xả. Bây giờ do người ta sáp nhập giữa Phú Yên và Đắk Lắk, nên chẳng thể phân biệt được số người chết thực ra ở đâu nhiều hơn - trên Đắk Lắk hay dưới Phú Yên? Báo chí nói chung chung nên chẳng biết được. Nhưng bạn có thấy nhiều người chết ở khu vực Đắk Lắk cũ hay không, so với ở Tuy Hòa - Phú Yên, bên dưới họng xả của đập Ba Hạ? Đó là sự khác biệt mà nhiều khi người ta không muốn làm rõ đấy ạ.

12. Nhiều bạn có thói ngụy biện rất tức cười. Chúng tôi đang phân tích rõ về việc lũ lịch sử đến với miền Trung Việt Nam là do 3 lý do chính: (1) phá rừng, (2) mưa xối xả do biến đổi khí hậu, và (3) thủy điện xả lũ, thì lại quay ra chuyển mục tiêu công kích, ví dụ như:

- "công kích thủy điện thì đừng xài điện nữa"

- "dùng thủy điện thì cũng chửi, chuyển qua điện hạt nhân thì cũng chửi"

- "đừng xài điện, xăng xe, bếp gas nữa nhé, kêu gọi người nhà ông nữa."

- "Ko có thủy điện thì toàn bộ nước mưa trong lưu vực của sông cũng gom lại chảy về dòng chính"

- "rồi lúc mùa khô k có nước tưới lại chửi éo biết làm thủy điện"

- "Các nước đó nó đi lên cũng từ Thủy điện. Sau khi phát triển tốt nó chuyễn dần qua điện hạt nhân,điện nắng,điện gió,...VN cũng thế muốn phát triển thì bước đầu cũng vậy."

- "điện thì muốn Sài, mà không muốn đóng góp. Hồ to hay nhỏ, dẫn lũ hay không thì cũng phải xem lượng mưa ntn, dòng chảy có bị chèn ép, lấn chiếm không. Ngày trước mưa là lũ lên. Ruộng đồng mênh mông nên chả thấy ngập nhà mấy do dân cư ít, ai lấn chiếm bờ sông đâu. Thủy lợi mình phải cải thiện nhiều nhưng đổ lỗi hoàn toàn về thủy điện là phiến diện."

- "cái gì cũng có mặt lợi và hại nếu cứ chăm chăm vào mặt hại thì khuyên bạn thắp đèn dầu mà dùng"

- "kinh nghiệm là ko có điện thì khỏi phát triển chấm hết"

- "đọc sơ là biết rồi mà. Thời buổi h ngta lo phụ giúp cứu nạn cứu hộ, nhìn sơ qua mấy bọn 3/ đa số lên bài đè cái đập thủy điện ra chê trách là chính. Người có sức góp sức, người ko góp sức thì góp mõm"

- "Rồi sao nữa nhỉ, Pháp có 18 nhà máy điện hạt nhân sản xuất hơn 50% sản lượng điện thì họ phá 4 5 cái đập có được không nào? Rồi đọc về việc phá đập đem lại lợi ích gì chưa? Hay chỉ thấy họ làm được cũng bắt đầu làm theo."

- "Thế có biết mấy anh EU hay mở mồm là chống biến đổi khí hậu rồi năng lượng xanh/sạch nhưng có thằng Ba Lan nó vẫn dùng than đá đấy có cấm được không? Rồi lúc Nga nó cắt khí đốt thì khởi động lại lò hạt nhân đấy."

- "Nó phá thủy điện cũ kém hiệu quả để xây cái to hơn thì gái kêu nó là xu hướng:)) lớn rồi những não🤏"

- "thế thì nhớ cam kết tối không dùng điện nhé vì tối không có mặt trời đâu. Mà điện mặt trời đắt hơn thủy điện, nhớ trả tiền điện cao hơn"

- "nói thì hay chứ nói nghe thử xem giờ xài điện gì ngoài thuỷ điện năng lượng gì thay thế? nói nghe thử xem nào chuyên gia?"

- "thời đó ko nghèo chứ giàu r à cúp điện 1 tuần 1 ngày chịu nổi k hay có la lên công ty vận hành liên tục cúp điện rồi ai chịu trách nhiệm ai dám tới đói mốc mồm lên chứ ở đó mà ko nghèo với đói"

-"Thế cái loại mày cũng đang dự báo mõm đấy, lại còn không sợ chịu trách nhiệm nữa, oai nhỉ. Làm dự báo thì kiếm thêm bằng cách nào thế nói nghe coi, chứ bố mẹ có dạy ăn tục nói phét thế không."

- "thế bây giờ phải làm thế nào thưa các chuyên gia?thiếu điện cũng kêu?thuỷ điện kêu, nhiệt điện kêu, điện hạt nhân cũng kêu.quay trở về thời ăn lông ở lỗ là xong nhất, khỏi cạnh tranh căng thẳng.ngày ngày săn bắt hái lượm cho nó tự nhiên"

THÔI, XIN TRẢ LỜI CÁC BẠN MỘT LẦN CHO TIẾT KIỆM THỜI GIAN Ở TRONG BÀI NÀY:

◾ Thứ nhất, thủy điện có nhiều loại. Đọc kỹ bài phân tích trước và bài này đi bạn. Chúng tôi cũng đâu có phủ nhận tầm quan trọng của điện đối với công nghiệp. Chúng tôi chỉ tập trung vào các nơi không hiệu quả thôi. Đó chính là các thủy điện ruồi và cóc tại miền Trung. Rất nhiều bạn chửi bới, nhưng cố tình phớt lờ điểm đó. Tại sao ấy nhỉ???

◾ Thứ hai, việc phải hy sinh để làm thủy điện để "phát triển bằng mọi giá" là sai lầm lớn, nếu cân đo đong đếm các lợi ích đối với cộng đồng và xã hội tại những vị trí nhất định. Đối với các thủy điện lớn có khả năng cắt lũ tốt cho cả một vùng thủ phủ kinh tế - chính trị như Hòa Bình, Sơn La, THÌ ỔN, còn với các thủy điện cóc ruồi ở miền Trung lại là chuyện khác. Chúng ta sẽ yêu cầu người dân ở dưới những vùng hạ lưu đập phải chịu xả lũ, thiệt hại tài sản, thương vong hàng năm, chỉ vì các thủy điện nhỏ trên thượng nguồn kiếm tiền bỏ túi cho một số đại gia tư nhân ư? Đó có phải là "kinh tế" và "phát triển" hay không? Đừng ngụy biện nha. Bạn thử dọn nhà xuống ở dưới hạ lưu cái đập xem mình có phát triển được hay không khi mùa mưa về mỗi năm. Haizz... 

Ngoài ra, chính sách phát triển toàn diện, đoàn kết và công bằng của một quốc gia là không được phép bỏ mặc và bỏ rơi bất cứ cộng đồng dân cư, công dân nào. Không thể viện cớ hy sinh cả một cộng đồng dân cư ở xó xỉnh nào đó vì lợi ích của quốc gia, nói chi đến vì lợi ích của một vài thiểu số. Bạn có biết doanh thu ước tính của Phú Yên chỉ riêng cho ngành nuôi và xuất khẩu tôm hùm là bao nhiêu không mà đòi hy sinh lợi ích của người ta? Số lượng lồng nuôi tôm hùm thương phẩm năm 2024 hơn 280.000 lồng, sản lượng đạt trên 5.800 tấn, kim ngạch xuất khẩu ước đạt 430 triệu USD, tập trung chủ yếu tại các tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa (chiếm trên 95% tổng số lượng lồng nuôi cũng như sản lượng nuôi cả nước). Con số đó gấp bao nhiêu lần doanh thu của cái đập thủy điện? Đó là chưa kể đến ngành nghề nuôi yến sào nữa đấy.

https://thiennhienmoitruong.vn/phu-yen-thi-diem-gan-tem-truy-xuat-nguon-goc-tom-hum.html

◾ Thứ ba, chúng tôi lấy ví dụ đất nước người ta phá bỏ thủy điện nhỏ, cũ, không đáp ứng đủ tiêu chí an toàn so với diễn biến mới của biến đổi khí hậu, không đem lại hiệu suất kinh tế so với cái giá phải trả, thì nhiều bạn lại bê thêm danh sách các thủy điện mới mà Mỹ, Đức... đang xây - đều từ hàng công suất GW trở lên.

https://www.power-technology.com/data-insights/top-5-hydro-power-plants-in-development-in-the-us/

https://www.power-technology.com/data-insights/top-5-hydro-power-plants-in-development-in-germany/?cf-view

Trong khi đó, các tổ máy tại nhiều thủy điện miền Trung đều chỉ ở hàng bé cỡ 250 MW đổ lại. Chúng tôi đếm số thủy điện ở miền Trung Việt Nam có công suất trên 250 MW thì chỉ có bao gồm Trung Sơn (Thanh Hóa), Bản Vẽ (Nghệ An), Sê San 3 (Gia Lai - Kon Tum), Buôn Kuốp (Đắk Lắk - Đắk Nông), Đại Ninh (Bình Thuận - Lâm Đồng), Đồng Nai 4 (Đắk Nông - Lâm Đồng), Sê San 4 (Gia Lai - Kon Tum), Hàm Thuận - Đa Mi (Bình Thuận - Lâm Đồng), Ialy (Gia Lai - Kon Tum).

Đa số các tổ máy có công suất lớn đều nằm trên lưu vực Tây Nguyên, nơi có địa hình vững chãi và khí hậu bình ổn, bớt gay gắt hơn, so với các tổ máy nhỏ đặt tại vùng miền Trung duyên hải - từ Quảng Trị/Huế trở vào Bình Thuận, nơi có địa hình hẹp và dốc đứng, lại hay đón mưa bão lớn. Các bạn cứ đếm kiểm tra mà xem danh sách các thủy điện này thì rõ thôi. Có dữ liệu hết trên mạng cơ mà.

Thế thì, khi người ta thấy bất cập và dỡ bỏ, thì sao mình không suy nghĩ xem lý do tại sao người ta phải làm như thế, mà cứ nhất nhất đổ cho việc phải "phát triển kinh tế" mới được? Trong khi đó, liệu vấn đề chúng ta đang gặp phải có đáng để mà trả giá hay không? Ai là người phải trả giá, và ai là bên được hưởng lợi trong vấn đề này? Thế cái chính sách mà giới lãnh đạo Việt Nam hay nói là "đi tắt, đón đầu" gì gì đó thì sao nhỉ? Người ta sai mà vẫn cứ đâm đầu vào chỗ sai như người ta, thì đòi đi tắt đón đầu mà làm gì? Rồi khi người ta sửa sai, lại cứ khăng khăng cái mình đang làm là đúng, trong khi mình đang bắt chước cái sai của người ta từ cách đây 50 năm rồi.

Thiếu gì cách phát triển khi nghèo. Singapore nó có cái gì trong tay cách đây 50 năm đâu - không khoáng sản, không dầu mỏ, không điện đóm, ít rừng. Thế mà họ vẫn phát triển được đấy thôi. Chỗ nào càng nhiều ưu đãi thì càng nghèo. Bạn nhìn qua Châu Phi thì hiểu rồi - chia phe phái và lợi ích nhóm để giành giật tài nguyên khoáng sản đến không phát triển nổi, dù mỏ kim cương, vàng bạc, đá quý, khoáng sản cobalt, rừng nhiệt đới đầy ra đó. Ông bà ta ngày xưa có câu không sai đâu: "Đói cho sạch, rách cho thơm" để có lòng tự trọng và sức bật về sau đó, các bạn ạ. Người biết đứng thẳng và không kiếm tiền trên vốn tự có, thì mới phát triển được vì nó từ cái tài và cái tâm mà ra.

◾ Thứ tư, đừng bẻ lái qua điện hạt nhân. Đó là một lĩnh vực khác. Thủy điện mà riêng cái việc xây dựng, quy hoạch sai, không có tầm nhìn, xả lũ không đúng quy trình, không kiểm soát được tiến trình thông báo cho người dân hạ lưu, không có tầm nhìn về biến đổi khí hậu - thời tiết ngày càng cực đoan, gặp chuyện nước đến chân mới trở tay không kịp và xả, thì đến khi rớ vào điện hạt nhân sẽ đưa đến hậu họa còn kinh khủng hơn nhiều. Bạn thấy vụ nhà máy Fukushima ở Nhật rồi phải không? Mà người Nhật nổi tiếng là kỷ luật và kỹ tính rồi đấy! Và đất nước người ta nằm trong vành đai lửa Thái Bình Dương cơ, với bão tố, sóng thần, động đất liên miên.

Chúng tôi vẫn không phủ nhận rằng thủy điện là nguồn phát năng lượng sạch nhất so với tất cả những nguồn khác (nhiên liệu hóa thạch, hạt nhân, và thậm chí là năng lượng tái tạo như gió, mặt trời). Nhưng việc làm thủy điện đòi hỏi phải có tầm nhìn và hiệu quả (xác định mức ENROI). Sau thủy điện sẽ đến năng lượng hạt nhân hoặc nhiệt hạch (fussion). Tuy nhiên, để làm được năng lượng hạt nhân sẽ đòi hỏi một tầm nhìn, trình độ công nghệ và tiêu chuẩn/kỷ luật an toàn còn nhiều hơn thủy điện. Chúng tôi không phản đối năng lượng hạt nhân, vì lẽ quốc gia nào muốn phát triển cũng phải có năng lượng. Tuy nhiên, chúng tôi hy vọng Việt Nam sẽ làm năng lượng hạt nhân với tầm nhìn và trình độ của thủy điện Hòa Bình và Sơn La, chứ không phải như với các thủy điện cóc và ruồi ở miền Trung, bởi vì điều đó rất nguy hiểm và còn quyết định định mệnh của cả một đất nước. Hãy nhìn sang thảm họa Chernobyl ở Liên Xô và Fukushima ở Nhật Bản thì cũng hiểu rồi. Việt Nam là một đất nước có bề ngang hẹp, nên nếu một thảm họa hạt nhân xảy ra sẽ cắt đôi đường bộ. Ngoài ra, một vấn đề quan trọng nữa chính là nguồn nước giải nhiệt và nền nhiệt độ của một xứ nhiệt đới khi sốc nóng sẽ có khả năng đưa đến giới hạn cho hoạt động của lò hạt nhân.

Cả Ấn Độ và Pakistan đều đang vận hành các nhà máy điện hạt nhân và họ là những quốc gia nằm trong vòng sốc nhiệt mỗi mùa nắng nóng. Và thời tiết nắng nóng gây ra những thách thức đáng kể cho các nhà máy điện hạt nhân, tuy nhiên, những vấn đề phát sinh tại đây lại mang sắc thái khác biệt so với các khu vực có khí hậu lạnh hơn như Châu Âu. Chúng ta thường nghe tin các nhà máy điện hạt nhân ở Pháp phải ngưng hoạt động do nước sông trở nên quá nóng, nhưng các nhà máy tại Ấn Độ và Pakistan về cơ bản đã được thiết kế ngay từ đầu để thích nghi với vùng nước nhiệt đới ấm áp. Điều này giúp chúng có khả năng chống chịu nhiệt độ cao tốt hơn, dẫu vậy, chúng vẫn phải đối mặt với những trở ngại riêng liên quan đến hiệu suất và các yếu tố "sinh học" do nhiệt gây ra. Các nhà máy Châu Âu thường phải đóng cửa do các quy định về môi trường (khi nước xả ra làm nóng sông quá mức cho phép). Trong khi đó, các nhà máy ở Ấn Độ/Pakistan hiếm khi đóng cửa chỉ vì nhiệt độ nước, mà chủ yếu là bị giảm hiệu suất hoạt động.

Ấn Độ: Sở hữu một mạng lưới lớn với hơn 20 lò phản ứng, bao gồm: Kudankulam (bang Tamil Nadu) – Nhà máy lớn nhất, sử dụng công nghệ của Nga, Tarapur (bang Maharashtra) – Nhà máy lâu đời nhất, Rajasthan (Rawatbhata) và Kakrapar (bang Gujarat), Kalpakkam (Trạm năng lượng nguyên tử Madras).

Còn Pakistan có hai tổ hợp điện hạt nhân chính: Chashma (tỉnh Punjab) – Bốn tổ máy đang hoạt động (từ C-1 đến C-4), Karachi (KANUPP) – Tọa lạc ven biển; trong đó các tổ máy K-2 và K-3 là những lò phản ứng lớn và mới hơn.

Sức nóng ảnh hưởng đến các nhà máy này trên ba phương diện chính: vật lý, sinh học và cơ sở hạ tầng. Tất cả các nhà máy nhiệt điện (dù là hạt nhân, than hay khí đốt) đều vận hành dựa trên sự chênh lệch nhiệt độ giữa hơi nước bên trong (rất nóng) và nước làm mát bên ngoài (lạnh) để tạo ra điện. Khi nước làm mát (lấy từ biển, sông hoặc hồ) nóng lên trong các đợt nắng nóng, khoảng cách chênh lệch nhiệt độ này bị thu hẹp lại. Nhà máy trở nên kém hiệu quả hơn. Nó sản xuất ra ít điện hơn dù tiêu tốn cùng một lượng nhiên liệu hạt nhân. Vào đỉnh điểm mùa hè, khi nhu cầu sử dụng máy điều hòa tăng cao nhất, thì về mặt vật lý, khả năng sản xuất điện tối đa của các nhà máy lại bị suy giảm đáng kể.

Ngoài ra, còn có một tác dụng phụ nghiêm trọng nhưng thường bị bỏ qua của thời tiết nóng ở khu vực này. Nước ấm lên dẫn đến sự sinh sôi nảy nở mạnh mẽ của sinh vật biển như tảo, sứa và vẹm. Trạm năng lượng nguyên tử Madras (Kalpakkam) ở Ấn Độ trong quá khứ đã từng phải ngừng hoạt động chỉ vì những đàn sứa dày đặc làm tắc nghẽn các lưới chắn tại cửa lấy nước. Trong thời tiết nóng, quần thể sứa có thể bùng nổ số lượng. Nếu chúng bị hút vào đường ống nạp, dòng nước cần thiết để làm mát lò phản ứng sẽ bị chặn lại, buộc nhà máy phải dừng khẩn cấp để đảm bảo an toàn. 

Trong các đợt nắng nóng (như những đợt nghiêm trọng vào năm 2024 và 2025), nhu cầu sử dụng điều hòa không khí tăng đột biến một cách dữ dội. Điều này gây ra những biến động lớn trong lưới điện quốc gia. Các nhà máy điện hạt nhân rất nhạy cảm; nếu lưới điện trở nên bất ổn (điện áp hoặc tần số dao động quá nhiều), hệ thống an toàn của nhà máy sẽ tự động "ngắt" (trip) lò phản ứng để bảo vệ thiết bị. Nhà máy Chashma ở Pakistan từng gặp sự cố ngắt điện do dao động lưới điện, điều thường thấy khi lưới điện quốc gia bị căng thẳng quá mức bởi nhu cầu tiêu thụ cực lớn trong mùa nóng.

Vì vậy, sẽ phải tính rất kỹ về hình thái khí hậu, địa hình, nguồn nước, hệ thống chứa nước thải khi có vấn đề xảy ra, và các biện pháp an toàn khác trước khi làm điện hạt nhân.

◾ Thứ năm, khi nói về việc giải pháp, các bạn lại ngụy biện nữa rồi. Đừng dùng thói chụp mũ, bịt miệng theo kiểu "không dùng điện nữa", "trở về thời ăn lông ở lỗ", "hạn hán thiếu nước tưới thì sao", "dự báo mõm"... Chúng tôi đang phân tích về tính kinh tế và hiệu quả của các thủy điện ruồi và cóc, chứ không nói về các thủy điện lớn hàng GW trở lên. Hãy đọc kỹ lại đi. Và hậu quả mà người dân gánh chịu là rất lớn. Vì có người mạnh miệng đòi hỏi nên chúng tôi chia làm các giải pháp sau đây.

👉 Thứ nhất là về phía người dân. Liệu họ có dám kiện sau khi bị thương vong và thiệt hại tài sản hay không? Muốn kiện được phải tập hợp các nạn nhân cùng đồng lòng đồng sức, phải có tiền thuê luật sư, chạy theo quy trình tố tụng hình sự, phải thu thập dữ liệu, đòi hỏi minh bạch thông tin tích nước và xả lũ trước thảm họa này, phải chứng minh và định giá được các thiệt hại. Có kiện thì nên kiện các cổ đông tư nhân trước đã. Nếu các bạn dám kiện, thì đó là một hành vi dũng cảm và có thể tạo được án lệ mới về sau cho tất cả những người dân ở dưới chân các đập thủy điện miền Trung Việt Nam. Rồi khi có án lệ và tinh thần pháp lý rồi, thì các chủ đập sẽ không dám tùy tiện cẩu thả trong việc vận hành đập để xảy ra tai nạn đáng tiếc nữa. Lúc ấy, họ sẽ không dám tích nước nhiều khi có cảnh báo mưa cực đoan, và sẽ cẩn trọng tối đa khi đưa kể hoạch xả lũ. Đó là nguyên tắc theo đúng trình tự pháp luật minh bạch.

Trên thế giới đã ghi nhận nhiều vụ kiện và hành động pháp lý quan trọng liên quan đến các thảm họa lũ lụt do đập thủy điện và các loại đập khác gây ra. Trọng tâm của các vụ án này thường xoay quanh cuộc tranh luận pháp lý giữa yếu tố "sự tắc trách" (thất bại trong việc điều tiết mực nước đúng quy trình) và "Thiên tai bất khả kháng" (Act of God - các hiện tượng thời tiết tự nhiên nằm ngoài tầm kiểm soát của con người).

Dưới đây là các trường hợp cụ thể về những vụ kiện liên quan đến vỡ đập hoặc quản lý yếu kém, được phân loại theo từng quốc gia:

1. Australia: Vụ kiện tập thể Đập Wivenhoe (Lũ lụt tại Queensland)

- Đây được coi là một trong những thắng lợi pháp lý vang dội nhất dành cho các nạn nhân lũ lụt trong lịch sử liên quan đến đập thủy điện/cung cấp nước. 

- Thảm họa: Trong trận lụt lịch sử tại Brisbane năm 2011, hàng nghìn ngôi nhà đã chìm trong biển nước. Các nạn nhân cáo buộc rằng những đơn vị vận hành đập (Seqwater, SunWater và Bang Queensland) đã tắc trách trong việc trì hoãn xả nước, dẫn đến tình thế bắt buộc phải xả lũ khẩn cấp với lưu lượng khổng lồ, làm trầm trọng thêm tình trạng ngập lụt.

- Vụ kiện: Rodriguez & Sons Pty Ltd kiện Cơ quan Cung cấp Nước Queensland & Những bên liên quan. Một vụ kiện tập thể quy mô lớn đã được đệ trình thay mặt cho 6.800 nạn nhân.

- Kết quả: Năm 2019, Tòa án Tối cao New South Wales đã phán quyết có lợi cho các nạn nhân, xác định rằng các kỹ sư vận hành đập đã không tuân thủ đúng quy trình vận hành chuẩn.

- Hòa giải: Năm 2021, một thỏa thuận hòa giải một phần đã đạt được với số tiền 440 triệu AUD (khoảng 300 triệu USD) do Bang Queensland và công ty SunWater chi trả.

- Kháng cáo: Bị đơn thứ ba, Seqwater (doanh nghiệp nhà nước), đã kháng cáo thành công phán quyết vào năm 2021 và được tuyên không chịu trách nhiệm pháp lý, nhưng thỏa thuận bồi thường với các bên còn lại vẫn được giữ nguyên.

- Link tham khảo: https://portal.omnibridgeway.com/cases/detail/wivenhoe-dam và https://www.abc.net.au/news/2022-06-02/2011-brisbane-flood-class-action-payout-maurice-blackburn/101118556

2. Hoa Kỳ: Sự cố vỡ đập Edenville (Tiểu bang Michigan)

- Vào tháng 5 năm 2020, đập Edenville (một đập thủy điện) đã bị vỡ sau những trận mưa lớn, làm cạn kiệt hồ Wixom và gây ra lũ lụt nghiêm trọng ở hạ lưu, phá hủy khoảng 2.500 ngôi nhà.

- Nhiều đơn kiện đã được gửi đến chủ sở hữu đập là Boyce Hydro và chính quyền bang. Các đơn kiện cáo buộc Boyce Hydro có lịch sử lâu dài trong việc phớt lờ các tu sửa an toàn nhằm tối đa hóa lợi nhuận, đồng thời các cơ quan quản lý liên bang (FERC) và tiểu bang đã thất bại trong việc thực thi các tiêu chuẩn an toàn.

- Kết quả: Năm 2023, một thẩm phán liên bang đã ra lệnh cho chủ sở hữu cũ của con đập phải trả 119 triệu USD tiền bồi thường thiệt hại cho tiểu bang Michigan vì sự tàn phá môi trường. Do Boyce Hydro đã đệ đơn phá sản, các chủ nhà riêng lẻ gặp nhiều khó khăn trong việc nhận bồi thường đầy đủ, dẫn đến các vụ kiện tụng kéo dài chống lại các cơ quan nhà nước về trách nhiệm quản lý.

- Link tham khảo: https://bridgemi.com/michigan-government/us-incompetency-led-edenville-dam-failure-couple-claims-lawsuit/ và https://bridgemi.com/michigan-government/us-incompetency-led-edenville-dam-failure-couple-claims-lawsuit/

3. Ấn Độ: Công ty Thủy điện Alaknanda (Lũ lụt tại Uttarakhand)

- Trong trận lụt thảm khốc năm 2013 tại Uttarakhand, thị trấn Srinagar đã bị chôn vùi dưới một lượng lớn bùn đất và nước. Các nạn nhân đổ lỗi cho Công ty Thủy điện Alaknanda (Tập đoàn GVK) vì đã đổ "muck" (phế thải xây dựng/đất đá) bừa bãi dọc bờ sông, khiến chúng bị cuốn trôi về hạ lưu khi mở cửa xả lũ.

- Vụ việc được đưa ra trước Tòa án Xanh Quốc gia (National Green Tribunal - NGT). Công ty thủy điện lập luận rằng trận lụt là "Thiên tai" (sự kiện bất khả kháng) và họ không chịu trách nhiệm. Năm 2016, NGT đã bác bỏ lập luận "Thiên tai". Tòa phán quyết rằng việc xử lý chất thải không đúng quy định của công ty đã làm trầm trọng thêm thiệt hại.

- Kết quả: Công ty bị buộc phải trả khoảng 92,6 triệu Rupee (khoảng 1,1 triệu USD) tiền bồi thường cho các nạn nhân.

- Link tham khảo: https://www.downtoearth.org.in/natural-disasters/uttarakhand-floods-not-an-act-of-god-says-ngt-55410

4. Lào: Thảm họa vỡ đập Xe-Pian Xe-Namnoy

- Năm 2018, một đập phụ thuộc dự án thủy điện này đã bị vỡ, khiến hàng chục người thiệt mạng và hàng nghìn người mất nhà cửa tại Lào và Campuchia.

- Mặc dù không có một "vụ kiện tập thể" đơn lẻ nào tại tòa án Lào (do bối cảnh chính trị), các cơ chế pháp lý quốc tế đã được vận dụng. Trọng tài: Công ty xây dựng SK Ecoplant (Hàn Quốc) đã nộp đơn yêu cầu trọng tài tại Singapore đối với các đơn vị vận hành đập để tranh luận về nguyên nhân và trách nhiệm.

- Kết quả: Dưới sức ép từ các tổ chức nhân quyền quốc tế và chính phủ Hàn Quốc, các nhà phát triển dự án đã chi trả khoảng 90 triệu USD tiền bồi thường và viện trợ cho chính phủ Lào để hỗ trợ nạn nhân. Tuy nhiên, nhiều tổ chức phi chính phủ (NGO) báo cáo rằng nhiều người sống sót vẫn chưa nhận được đầy đủ kinh phí hoặc bồi thường nhà ở thích hợp.

- Link tham khảo: https://www.inclusivedevelopment.net/cases/laos-xe-pian-xe-namnoy-dam-collapse/

5. Brazil: Thảm họa đập Mariana (Fundão)

Lưu ý: Đây là đập chứa quặng đuôi (chất thải khai thác mỏ), không phải thủy điện, nhưng đây là án lệ pháp lý quan trọng nhất toàn cầu về trách nhiệm đối với đập.

- Thảm họa: Vụ vỡ đập Fundão năm 2015 đã giết chết 19 người và làm ô nhiễm nghiêm trọng dòng sông Doce.

- Một vụ kiện tập thể khổng lồ đã được đệ trình tại Vương quốc Anh (do một trong những công ty mẹ là BHP có trụ sở Anh-Úc) thay mặt cho 700.000 nạn nhân Brazil.

- Kết quả: Vào tháng 7 năm 2024, BHP và Vale đã đồng ý thỏa thuận chia sẻ trách nhiệm pháp lý. Vào tháng 11 năm 2024, Tòa án Tối cao Vương quốc Anh phán quyết rằng BHP phải chịu trách nhiệm cho vụ sập đập. Một thỏa thuận bồi thường riêng biệt tại Brazil liên quan đến các công ty và chính phủ đã đạt được con số kỷ lục 30 tỷ USD (170 tỷ Reais) để khắc phục hậu quả.

- Link tham khảo: https://www.bbc.com/news/articles/c8034v2e3l3o

👉 Nếu các bạn dân không dám kiện (ngay cả ở Mỹ thì dân cũng thua kiện mà), thì giải pháp chính là: (1) tìm cách di cư khỏi chỗ nguy hiểm thôi - tránh voi chẳng xấu mặt nào, đã là luật rừng thì thôi, đành chịu. Hoặc (2) chịu khó mỗi năm chuẩn bị cho thật kỹ, chu đáo, và mỗi khi nghe có cảnh báo mưa - bão - lũ thì đừng chủ quan mà hãy đề phòng tối đa cho bản thân và gia đình mình, nghĩa là chịu sống chung với thủy điện, cho đến khi nào chịu hết xiết thì bỏ đi chỗ khác thôi.

⚠bài dài quá, facebook không cho đăng phần tiếp theo, chúng tôi sẽ đăng tiếp trong bài kế sau bài này. Các bạn đọc tiếp nha...

👉bài tiếp theo ở đây:

https://www.facebook.com/share/p/1BrfZHrecR/

#hanhtinhtitanic