TÓM TẮT:
Trump đánh thuế 46% lên hàng Việt: Cơ hội thức tỉnh hay cú đánh gục? Không cảnh báo. Không thương lượng.
Đây không chỉ là một cuộc chiến thuế. Đây là cuộc tái cấu trúc thương mại toàn cầu. Chuỗi cung ứng cũ đang sụp đổ. Những dòng thương mại mới – minh bạch hơn, bền vững hơn – đang hình thành.
Ai nắm bắt được chúng, sẽ vươn lên. Ai cố giữ mô hình cũ, sẽ bị loại khỏi Dòng chảy Thời đại.
Việt Nam không thể tiếp tục tăng trưởng bằng sự im lặng, giá rẻ.
Không thể phát triển nếu không có quyền con người, không có tiếng nói phản biện, không có chủ quyền kinh tế thực sự.
Trump không quyết định tương lai Việt Nam. Chúng ta quyết định.
Hoặc đứng lên làm chủ luật chơi mới.
Hoặc bị đẩy ra ngoài – lặng lẽ.
PHÂN TÍCH:
Chính quyền Trump vừa giáng một đòn thuế nặng nề xuống hàng loạt quốc gia – và Việt Nam nằm trong nhóm bị đánh nặng nhất, với mức thuế lên tới 46%. Thị trường tài chính thế giới rung chuyển, doanh nghiệp Việt Nam tá hỏa, và câu hỏi lớn nhất đặt ra: Chính quyền Việt Nam sẽ phản ứng ra sao – cúi đầu điều chỉnh hay nhìn ra con đường mới mà thay đổi vì lợi ích quốc gia?
Nhưng trước khi nhìn ra bên ngoài, ta cần nhìn thẳng vào bên trong. Sự phụ thuộc của Việt Nam vào xuất khẩu, đặc biệt là vào thị trường Mỹ, là hệ quả tất yếu của một mô hình tăng trưởng thiếu chiều sâu, thiếu chủ quyền kinh tế, và thiếu minh bạch về chính sách.
Hậu quả hôm nay đã được tôi và nhiều người khác cảnh báo từ 20 năm trước: phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu nhờ tài nguyên, lao động rẻ.
Trump không bất thường. Chính Việt Nam mới bất ổn.
Nhiều người cho rằng Trump “điên rồ” khi tung ra mức thuế khủng khiếp như vậy. Nếu hiểu đúng bản chất của “Trumpism”, đây là hành động được tính toán kỹ:
• Gây sốc để kiểm soát đàm phán,
• Dùng áp lực để buộc nhượng bộ,
• Tạo hỗn loạn để tái lập trật tự theo ý mình.
Và Việt Nam, với thặng dư thương mại lớn, chuỗi cung ứng mang tính lắp ráp thuê, và dấu hỏi về gian lận xuất xứ hàng hóa, là mục tiêu lý tưởng để Trump khai hỏa.
Nhưng điều đáng lo không phải là Trump, mà là Việt Nam đã chuẩn bị ra sao để đón cú đánh đó?
Với Trump, Việt Nam là một “kẻ xuất siêu khó chịu” – giống Trung Quốc, Mexico, hoặc bất kỳ quốc gia nào khiến Mỹ “mất việc làm.” Những năm qua, hàng hóa Việt Nam đã tăng vọt tại Mỹ, nhưng chất lượng quan hệ song phương không đi kèm với đó. Việt Nam không có cơ chế bảo vệ quyền lợi người lao động rõ ràng, không minh bạch về truy xuất nguồn gốc, và cũng không chủ động thương lượng sòng phẳng.
Kết quả? Mức thuế 46% là cách Trump “rút lại món quà xuất siêu.” Và nếu không phản ứng thông minh, chúng ta sẽ mất nhiều hơn chỉ là đơn hàng.
Không thể mãi tăng trưởng bằng sự im lặng
Sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ lẽ ra phải đi kèm với một chiến lược chủ quyền kinh tế. Nhưng điều đáng tiếc là, chúng ta đã quen với việc phát triển trong thế lệ thuộc và không coi trọng lợi ích trong nước.
Im lặng khi các tập đoàn nước ngoài thao túng thị trường.
Im lặng khi người lao động bị bóc lột với mức lương rẻ mạt.
Im lặng khi chính sách thuế, hải quan, ưu đãi… được điều chỉnh theo yêu cầu của nhà đầu tư – chứ không phải của người dân.
Cuộc chiến thương mại này sẽ định hình lại bản đồ kinh tế thế giới.
Đây không chỉ là một cuộc áp thuế. Đây là cuộc tái kiến trúc lại trật tự thương mại toàn cầu, nơi những gì cũ kỹ – từ chuỗi cung ứng truyền thống cho đến cách phân phối quyền lực kinh tế – đang bị đập vỡ để hình thành một trật tự mới.
Các dòng thương mại mới sẽ xuất hiện – không còn tuân theo logic “rẻ và nhiều,” mà xoay quanh tiêu chuẩn “bền vững, minh bạch và linh hoạt.” Những chuỗi cung ứng lắp ráp, phụ thuộc vào lao động rẻ, che giấu xuất xứ… đang đến hồi kết.
Quốc gia nào nắm bắt và dẫn dắt được những dòng chảy thương mại mới này – sẽ vươn lên mạnh mẽ, không cần “xin vai” ai trong sân khấu toàn cầu.
Ngược lại, quốc gia nào cứ loay hoay giữ các mô hình cũ, cố bám lấy những chuỗi cung ứng cũ – sẽ bị loại khỏi tiến trình phát triển của Dòng chảy Thời đại.
Việt Nam đang đứng giữa ngã ba. Một bên là bám víu – một bên là chuyển hóa. Không còn đường ở giữa.
Quyền con người và chủ quyền kinh tế là hai mặt của một vấn đề
Đừng nghĩ rằng thương mại và quyền con người là hai chuyện tách biệt. Một nền kinh tế không đảm bảo quyền công nhân, không minh bạch thông tin, và không có đối thoại chính sách – thì không thể bền vững. Và khi khủng hoảng đến, người dân nghèo, người lao động yếu thế là những người chịu đòn đầu tiên.
Chủ quyền kinh tế không thể có nếu người dân không có quyền kiểm soát thông tin, quyền phản biện, và quyền được đại diện trong chính sách.
Cú đánh thuế này của Trump, theo một nghĩa nào đó, là lời cảnh tỉnh: Nếu Việt Nam không cải cách thật sự – không dựa vào dân, không giải phóng sáng tạo, không minh bạch luật chơi – thì cú đánh tiếp theo sẽ không chỉ đến từ Mỹ.
Chúng ta sẽ chọn gì?
Chúng ta có thể:
• Im lặng, tiếp tục đi theo mô hình “làm thuê xuất khẩu” và hy vọng Trump sẽ “nguôi ngoai.”
• Hoặc đứng dậy, thương lượng với thế giới bằng sự tự tin của một quốc gia có nhân dân làm nền tảng.
Chúng ta có thể:
• Loay hoay cầu cứu các hiệp định thương mại đã ký.
• Hoặc xây dựng lại nền tảng nội lực: công bằng xã hội, minh bạch pháp lý, và tôn trọng quyền con người.
Trump không quyết định số phận Việt Nam – chúng ta quyết định
Mức thuế 46% có thể khiến doanh nghiệp Việt Nam lao đao. Nhưng nó cũng là cơ hội để người Việt Nam tự hỏi: Chúng ta có muốn tiếp tục phát triển trong thế bị động; giá trị thấp, hay đã đến lúc làm chủ cuộc chơi?
Để làm chủ, chúng ta phải:
• Dám thay đổi mô hình kinh tế lệ thuộc.
• Dám đối thoại với chính quyền và yêu cầu minh bạch.
• Dám đòi lại quyền con người – như một phần thiết yếu của phát triển.
Trump có thể gây sốc. Nhưng nếu chúng ta tỉnh ra sau cú sốc đó, thì đó không còn là thảm họa – mà là bước ngoặt.
