Nhân Tuấn Trương: Tại sao dân Bắc kỳ có khuynh hướng không thích nhà Nguyễn ?

Tại sao dân Bắc kỳ có khuynh hướng không thích nhà Nguyễn?

Có nhiều lý do mà lý do chính có lẽ vì nhà Nguyễn dời đô từ Hà Nội về Huế. Tình thần "hoài Lê" trong tầng lớp sĩ phu Bắc kỳ rất sâu đậm. Sĩ phu Bắc hà coi việc này là một sự xúc phạm. Nhiều thập niên giặc giã liên tục nổi lên chống nhà triều đình Huế mà hầu hết là hậu duệ nhà Lê ở đất Bắc. Đặc biệt dưới thời Tự Đức. Ta có Lê Duy Minh, Lê Duy Huân, Lê Duy Ân, Lê Duy Phụng...

Dữ kiện lịch sử quan trọng, chưa bao giờ thấy các sử gia VN ghi nhận, là sự nổi dậy của Lê Duy Phụng khiến Tự Đức phải nhượng các tỉnh Nam kỳ cho Pháp năm 1862. 

Sử gia VN đổ cho Phan Thanh Giản và vua nhà Nguyễn "bán nước cho giặc". Nhưng nếu xét tường tận, VN mất đất cho Pháp, sau đó bị lệ thuộc vào Pháp, là do việc Lê Duy Phụng và hậu duệ nhà Lê "đánh Nguyễn giúp Pháp", một kiểu "nối giáo cho giặc". 

Sử gia VN cũng ít thấy ghi lại chuyện hậu duệ nhà Lê nhiều lần cầu thân với Pháp, đề nghị đứng về phía Pháp để lật đổ nhà Nguyễn. 

Tất cả những kẻ "nối giáo cho giặc" "chống Nguyễn phò Tây" triều Tự Đức đều là sĩ phu Bắc hà. 

Tháng rồi tôi có viết tút tựa đề: Người Hà nội không yêu nước nhiều lắm đâu... Thực ra phải nói là dân Bắc kỳ không yêu nước nhiều lắm đâu! Tôi nói có sách, mách có chứng...

Xét lại lịch sử, thời kỳ tiền Pháp thuộc. Hai lần Hà nội bị quân Pháp tấn công. Hai tướng giữ thành Nguyễn Tri Phương và Hoàng Diệu lẫn lượt tự vẫn. Với quân số, lần đầu khoảng 150 người, Francis Garnier đã chiếm thành Hà nội. Lần hai Henri Rivière, phá thành Hà nội với khoảng 400 quân. Quân trong thành hai lần đều trên ngàn người. 

Ở đây tôi không phân tích nguyên nhân vì sao quân ta thua. Vấn đề tôi muốn tìm hiểu là thái độ của dân Bắc kỳ, đặc biệt dân Hà nội lúc đó ra sao?

Sự thật sẽ làm nhiều người nhảy nhổm. Dân Hà nội kéo như trẩy hội ra coi quân giặc đánh quân ta ! Dân Hà nội "hồn nhiên" đứng coi quân giặc đánh quân ta như coi diễu binh, như coi một trận đá banh...

Tại sao? 

Là vì Nguyễn Tri Phương là người gốc Huế và Hoàng Diệu gốc Quảng Nam. 

Câu hỏi khác: ai đã trả thù cho Nguyễn Tri Phương và Hoàng Diệu ?

Xin thưa không phải dân Hà nội. Giặc Cờ Đen của Lưu Vĩnh Phúc đã giết tuần tự Francis Garnier và Henri Rivière, trả thù cho Nguyễn Tri Phương và Hoàng Diệu. Lưu Vĩnh Phúc người Hoa, là tàn binh của Thái bình thiên quốc từ bên Tàu dạt qua VN. 

Bà con muốn kiểm chứng thì tìm đọc cuốn sách theo hình ở đây.

Comment của Nghĩa Bùi :

Biến cố Lê Duy Phụng 1862 xảy ra *sau khi* nhà Nguyễn nhượng ba tỉnh cho Pháp chứ không phải trước đó. Sử gia Phạm Văn Sơn có bàn về vụ này như sau:

Nhà sử học Phạm Văn Sơn (1915–1978), trong Việt sử tân biên (tập 5, Sài Gòn, 1962), là một trong những người đầu tiên ở miền Nam viết kỹ về Lê Duy Phụng và biến cố 1862 dưới góc nhìn dân tộc học và chính trị. Dưới đây là tóm lược và trích đoạn từ công trình của ông, kèm giải thích để bạn thấy rõ cách ông phân tích phong trào này trong tổng thể lịch sử Việt Nam giữa thế kỷ XIX.

🧭 I. Bối cảnh theo Phạm Văn Sơn

Trong Việt sử tân biên, chương “Tình hình Bắc Hà sau hiệp ước Nhâm Tuất”, Phạm Văn Sơn viết: "Từ khi triều đình ký hòa ước với Pháp, lòng dân tan nát, sĩ phu phẫn uất. Ở Nam Kỳ, dân không chịu để mất đất; ở Bắc Hà, người ta lại mơ đến bóng xưa nhà Lê. Từ ý tưởng ấy, phong trào phò Lê – chống Nguyễn – chống Tây nổi dậy.”

Ông nhận định: Bắc Hà (tức miền Bắc) vẫn còn nặng tình với nhà Lê, trong khi triều Nguyễn “chưa được lòng dân ngoài Bắc như ở Thuận–Quảng.” Khi Huế “nhún nhường trước Tây”, người Bắc coi đó là mất chính danh, nên việc “phò Lê” có cơ sở tâm lý, chứ không chỉ là loạn thần tặc tử.

⚔️ II. Lê Duy Phụng – con người và phong trào

Phạm Văn Sơn mô tả khá sinh động: "Lê Duy Phụng, hậu duệ nhà Lê, vốn lưu lạc ở vùng Sơn Tây – Hưng Hóa, tính cương trực, học rộng, được dân quanh vùng tin yêu. Khi nghe tin triều đình ký hòa ước, ông tự xưng là Minh Đức Hoàng đế, lấy niên hiệu là Thiên Hưng, hạ chiếu cáo thiên hạ, nêu khẩu hiệu ‘Phục Lê, diệt Nguyễn, kháng Tây’. Dân gian hưởng ứng khá đông, kẻ vì lòng yêu nước, người vì oán triều đình, tất cả cùng tụ nghĩa.”

Phạm Văn Sơn nói rõ: tuy “phò Lê” là danh nghĩa, nhưng thực chất là một hình thức yêu nước sơ khai, vì chưa có khái niệm “độc lập dân tộc” kiểu hiện đại. Người dân chỉ biết dựa vào biểu tượng cũ (nhà Lê) để chống lại “triều đình đầu hàng và người ngoại quốc”.

⚖️ III. Cuộc đàn áp và phản ứng của Huế

“Triều đình Huế, thay vì nhận ra lòng dân, lại cho là loạn, sai Nguyễn Tri Phương và Nguyễn Bá Nghi ra Bắc tiễu trừ. Quân triều lấy danh nghĩa ‘bình giặc phản’, nhưng thực ra là đánh dân mình, khiến lòng người càng xa cách. Phụng bị bắt tại vùng Hưng Hóa, bị xử trảm; nhiều tướng sĩ của ông bị giết hoặc đày đi. Cuộc nổi dậy tan, nhưng tàn lửa yêu nước còn cháy trong dân gian suốt hai chục năm sau.”

🌾 IV. Phân tích và đánh giá

Phạm Văn Sơn viết tiếp: "Nếu xét dưới con mắt chính trị, Lê Duy Phụng là người chưa đủ tầm lãnh tụ quốc gia. Nhưng xét dưới góc độ lịch sử dân tộc, ông là người đầu tiên ở Bắc Hà dám đứng lên phản kháng Pháp và triều đình đầu hàng. Sự kiện này chứng tỏ dân tộc Việt Nam không khuất phục dễ dàng sau hiệp ước 1862. Tinh thần ấy sẽ kế tiếp trong phong trào Cần Vương (1885–1896).”

Ông kết luận bằng một câu ngắn gọn và sâu sắc: "Triều Nguyễn chém đầu Lê Duy Phụng, nhưng lịch sử không chém được tinh thần Lê Duy Phụng.”

Nguồn: chatGPT